Gürcüstandakı parlament seçkiləri regionda güc balansını ciddi şəkildə dəyişdirə bilər
Gürcüstanda dekabrın 26-da keçiriləcək parlament seçkiləri ölkənin siyasi sistemində demokratik institutların möhkəmləndirilməsi, Avropa İttifaqına inteqrasiya və regional təhlükəsizlik məsələləri baxımından həlledici məqam olacaq. Bu seçkilər həm də Gürcüstanın geosiyasi orientasiyasını müəyyən edəcək – Avroatlantik strukturlara yaxınlaşma və ya daha çox avtoritar meylli Rusiyanın təsiri altına düşmə riskini artıracaq. Gürcüstanın siyasi elitasının atacağı addımlar regionda güc balansını ciddi şəkildə dəyişdirə bilər.
Gürcüstanın Avrointeqrasiya prosesi: Strateji hədəflər və qanunvericilik problemləri
Avrointeqrasiya Gürcüstan üçün təkcə xarici siyasət məsələsi deyil, həm də ölkə daxilindəki demokratik dəyərlərin qorunması və sosial-iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi üçün vacib bir prosesdir. Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzv olmaq niyyəti, liberal demokratiyanın əsasları olan qanunun aliliyi, insan hüquqlarına hörmət və müstəqil məhkəmə sisteminin gücləndirilməsini tələb edir. Lakin bu islahatların həyata keçirilməsində Gürcüstan hökumətinin zəif nəticələri, xüsusilə də məhkəmə sisteminin müstəqilliyi ilə bağlı geriliklər Avropa Komissiyası tərəfindən tənqid edilib. 2022-ci ildə Avropa İttifaqının Gürcüstan hökuməti qarşısında qoyduğu 12 şərtdən biri də məhkəmə və seçki islahatlarının həyata keçirilməsi idi. Lakin siyasi analizlər göstərir ki, Gürcüstan hökuməti bu sahədə hələ də tələblərə cavab vermir. Beynəlxalq hüquq və demokratiya nəzəriyyələrinə əsasən, bu vəziyyət Gürcüstanda institusional demokratiyanın zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. “Güc bölgüsü” prinsipi ciddi şəkildə pozulursa, nəticədə icra hakimiyyəti digər sahələrə təsir edərək demokratik mexanizmləri sıradan çıxara bilər.
Nümunə olaraq, Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzv olmaq istəyən digər post-sovet ölkələrlə müqayisə olunması mümkündür. Məsələn, Ukrayna və Moldova Gürcüstan ilə oxşar inteqrasiya yoluna çıxmışdılar, lakin Avropa İttifaqı islahatların həyata keçirilməsində daha sürətli addımlar atmış bu ölkələrə üstünlük verib. Bu da Gürcüstanın geridə qalmasının əsas səbəbi kimi qiymətləndirilir.
İmpiçment prosesi: Demokratik institutların zəifliyi və Avrointeqrasiyaya maneələr
2023-cü ildə prezident Salome Zurabişviliyə qarşı başladılmış impiçment prosesi Gürcüstanda prezident və parlament arasında güc mübarizəsini açıq şəkildə ortaya qoydu. Hakim "Gürcü Arzusu" partiyası Zurabişvilinin xarici siyasətlə bağlı qanunsuz səfərləri səbəbiylə konstitusiya pozuntusuna yol verdiyini irəli sürdü. Zurabişvili isə bu ittihamların siyasi motivli olduğunu bildirərək, Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin inkişafı üçün xarici səfərlərin vacibliyini vurğuladı. Bu proses Gürcüstanın demokratik institutlarına və dövlət idarəçiliyində güc balansına ciddi təsir göstərdi. Beynəlxalq siyasi elmlərdə geniş müzakirə olunan “konstitusiya böhranı” anlayışı bu situasiya ilə birbaşa əlaqədardır. Parlament və prezident arasında səlahiyyətlərin müvafiq bölünməməsi Gürcüstanı qərb demokratiya modellərindən uzaqlaşdırır. Beynəlxalq ekspertlər, o cümlədən Gürcüstanda fəaliyyət göstərən NDI (National Democratic Institute) və Avropa Şurasının nümayəndələri, prezident və parlament arasındakı bu siyasi gərginliyin Avrointeqrasiya prosesini ləngitdiyini bildirirlər. Məsələn, NDI-nin Cənubi Qafqaz üzrə analitiki Laura Thornton qeyd edib: "İmpiçment cəhdləri Gürcüstanda siyasi sistemin qeyri-sabitliyini göstərir və demokratik institutların zəifləməsinə səbəb ola bilər. Avropa İttifaqı ilə inteqrasiya üçün isə bu institutların daha da güclənməsi vacibdir." Onun fikrincə, bu cür daxili gərginliklər Gürcüstanın Avropa yolundakı sürətini kəskin şəkildə azaldır və Rusiyanın təsirini artırır.
Yeni münaqişə potensialı: Regional sabitlik və Rusiya faktoru
Gürcüstan üçün təhlükəsizlik məsələləri hər zaman xarici siyasətin ən həssas aspektlərindən biri olub. Xüsusilə Cənubi Osetiya və Abxaziya kimi münaqişə zonalarının mövcudluğu, ölkənin suverenliyi və ərazi bütövlüyü baxımından əsas təhlükələrdən biri kimi qalır. Rusiyanın 2008-ci il hərbi müdaxiləsi və bu ərazilərin de-fakto işğalı Gürcüstanın Qərbə inteqrasiyasına mane olan əsas faktor kimi çıxış edir. Rusiya ilə əlaqələrdə bu cür dondurulmuş münaqişələrdən istifadə edilməsi beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində "hibrid müharibə" anlayışına aid edilir. Gürcüstanın siyasi təhlilçiləri, məsələn, professor Korneli Kakachia vurğulayır ki, Moskva Gürcüstanın NATO və Avropa İttifaqına üzvlük cəhdlərini əngəlləmək üçün bu münaqişələrdən istifadə edir: "Rusiya Cənubi Osetiya və Abxaziya məsələsini daim aktiv saxlamaqla Gürcüstanın qərbə inteqrasiya prosesini bloklamağa çalışır. Bu münaqişələrdən istifadə edərək, Moskva Gürcüstanın suverenliyini zəiflətməyə davam edir". Həmçinin, Kakachia qeyd edir ki, Gürcüstanda daxili siyasi sabitliyin olmaması Moskvanın təsirini artıran bir başqa amildir. Rusiya Gürcüstandakı impiçment və siyasi qeyri-sabitlik proseslərini Qərb və NATO ilə bağlı gərginlik yaratmaq üçün bir fürsət kimi görür.
İctimai rəy: Seçkilərə doğru sosial bölgü və Avrointeqrasiya
İctimai rəy sorğuları göstərir ki, Gürcüstan cəmiyyətində Avrointeqrasiyaya dəstək geniş olsa da, son illərdə bu məsələdə daxili parçalanmalar artmaqdadır. Gürcüstanın Aİ-yə üzvlük perspektivləri ilə bağlı 2023-cü ildə NDI tərəfindən keçirilmiş sorğuya əsasən, vətəndaşların 78%-i Avropa İttifaqına inteqrasiyanı dəstəkləyir. Lakin siyasi qeyri-sabitlik və sosial-iqtisadi problemlər bu dəstəyin zəifləməsinə səbəb olur. Xüsusən də Gürcüstanın kənd rayonlarında və Rusiya ilə sərhəd ərazilərdə Avrointeqrasiyaya qarşı skeptisizm artır. Beynəlxalq siyasi nəzəriyyədə bu vəziyyət “mərkəz-periferiya ziddiyyəti” kimi tanınır. Bu nəzəriyyəyə görə, paytaxt Tbilisi və Qərbmeylli elitada Avropaya inteqrasiya geniş dəstəklənir, lakin regionlar, xüsusilə daha az inkişaf etmiş bölgələr bu siyasətin onlara iqtisadi fayda gətirəcəyinə şübhə ilə yanaşırlar. Gürcüstanın bu parçalanmış siyasi mühiti sosial-iqtisadi qeyri-bərabərlik fonunda daha da dərinləşə bilər, bu da seçkilərdə radikal siyasi partiyaların mövqeyini gücləndirir.
Beynəlxalq reaksiyalar və geosiyasi perspektivlər
Gürcüstanın seçki dönəmi beynəlxalq arenada da geniş izlənilir. Avropa İttifaqı və NATO Gürcüstanın demokratik islahatlarını dəstəkləyir və ölkənin regional təhlükəsizlik məsələlərində Qərbə yaxınlaşmasını istəyir. Avropa Şurasının Cənubi Qafqaz üzrə nümayəndəsi Kristine Hensel Gürcüstanda baş verən siyasi gərginliklərin Avrointeqrasiya prosesinə ciddi təsir etdiyini vurğulayır: "Gürcüstandakı siyasi qeyri-sabitlik Aİ-nin regiondakı təsirini azalda bilər. Bu, yalnız daxili məsələlərdən deyil, həm də geosiyasi güc balansından asılıdır". Gürcüstanın Avrointeqrasiya və regional təhlükəsizlik mövzusundakı siyasətləri onun Rusiyanın təsirindən uzaqlaşması və demokratik institutlarını gücləndirməsi baxımından həlledici rol oynayacaq. Gürcüstanın Qərbyönümlü siyasətinə təkan verən beynəlxalq dəstək regiondakı siyasi gərginliklərə qarşı mühüm maneə olmalıdır. Lakin daxili siyasi parçalanma və münaqişələrin davam etməsi bu prosesin qarşısında ciddi əngəl ola bilər.
Nəticə
2024-cü il Gürcüstan parlament seçkiləri ölkənin demokratik gələcəyini, Avrointeqrasiya prosesini və regional təhlükəsizliyi müəyyən edəcək əsas məqamdır. Hökumət və siyasi elita daxili qeyri-sabitlik və sosial-iqtisadi çətinliklərin aradan qaldırılması üçün addımlar atmadığı təqdirdə, Gürcüstanın Avropa ilə əlaqələri ciddi ziyan görəcək. Bu, həm də regional münaqişə riskini artıraraq, Gürcüstanın geosiyasi orientasiyasını müəyyən edəcək. Eyni zamanda, Gürcüstanda baş verən siyasi proseslər Cənubi Qafqazdakı digər ölkələr üçün bir çox çətinliklər və fürsətlər təqdim edir. Bu vəziyyət regional siyasətlərin formalaşmasında və Cənubi Qafqazın gələcək geosiyasi mənzərəsinin müəyyən edilməsində həlledici rol oynaya bilər.
Elmira TALIBZADƏ