Ötən cümə günü Mərkəzi Bank 2019-cu ilin 9 ayı üzrə Azərbaycan Respublikasının tədiyə balansı göstəricilərini dərc etdi. Məlum oldu ki, 2018-ci ilin 9 ayı ilə müqayisədə 2019-cu ilin 9 ayı ərzində Azərbaycanın tədiyyə balansının profisiti 502 milyon dollar və ya 13,7% artaraq 4 milyard 167 milyon dollar təşkil edib. Ötən ilin eyni dövründə tədiyyə balansının profisiti 3 milyard 665 milyon dollar təşkil etmişdi. "Marja"nın məlumatına görə, diqqəti cəlb edən, Cari Əməliyyatlar Balansının kəsirinin artmasıdır. Azərbaycanın cari әmәliyyatlar hesabında neft-qaz sektoru üzrə profisit azalıb, eyni zamanda qeyri-neft sektoru üzrə kəsir artıb. Bəs tədiyə balansı necə artıb? PROFİSİT AZALIB, KƏSİR ARTIB Tədiyyə balansı göstəricilərini təhlil etdikdə məlum olur ki, artım maliyyə hesabı kəsirinin azalması və balanslaşdırıcı maddәlәrin artması hesabınadır. Belə ki, 2018-ci ilin 9 ayı ilə müqayisədə 2019-cu ilin 9 ayında Azərbaycanın cari hesabı (cari əməliyyatlar balansının saldosu) 1 milyard 85 milyon dollar azalaraq 4 milyard 3 milyon dollar təşkil edib. Ötən ilin 9 ayı üzrə cari hesab 5 milyard 88 milyon dollar idi. Cari əməliyyatlar balansına daxil olan xarici ticarət balansının profisiti 438 milyon dollar azalaraq 6 milyard 897 milyon dollara düşüb. Xidmətlər balansının kəsiri isə 532 milyon dollar artaraq 1 milyard 841 milyon dollar yüksəlib. Mərkəzi Bankın press-relizinə görə, neft-qaz sektoru üzrə profisit ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən 6.9% (677 milyon dollar) azalaraq 9.2 milyard dollar, qeyri-neft sektoru üzrə Cari Əməliyyatlar Balansının kəsiri isə 8.5% (408 milyon dollar) artaraq 5.2 milyard dollar məbləğində olmuşdur. Nəticədə cari əməliyyatlar hesabında neft-qaz sektorunun profisiti qeyri-neft sektorunun kəsirini tam örtmüşdür. Cari Əməliyyatlar Balansının profisitinin əsas səbəbi xarici ticarət balansındakı böyük profisitdir. 2019-cu ilin 9 ayı üzrə xarici ticarət dövriyyəsi 23.1 milyard dollar təşkil etmiş, neft-qaz sektoru üzrə 12.4 milyard dollar həcmində yaranmış profisit, qeyri-neft sektoru üzrə 5.5 milyard dollarlıq kəsiri bağlamış və nəticədə xarici ticarət balansında 6.9 milyard dollarlıq (6% azalma) profisit yaranmışdır (2018-ci ilin eyni dövründə profisit 7,3 milyard dollar idi). Qısası, Azərbaycanın cari әmәliyyatlar hesabında neft-qaz sektoru üzrə profisit azalıb, eyni zamanda, qeyri-neft sektoru üzrə kəsir artıb. Xarici ticarət balansının profisiti də azalıb. Bu il neftin qiymətinin daha aşağı olması profisitlərin azalmasında əks olunub. Qeyd edək ki, 2019-cu ilin 9 ayında tədiyə balansı hesablamalarında xam neftin faktiki orta qiyməti 64 dollar (2018-ci ilin 9 ayında 71 dollar) olmuşdur. ÖLKƏDƏN VALYUTANIN ÇIXIŞI KƏSKİN AZALIB Maliyyә hesabındakı kəsirin 7 dəfədən çox azalması tədiyyə balansının artmasını təmin edib. Belə ki, 2018-ci ilin 9 ayı üzrə 2 milyard 463 milyon dollar təşkil etmiş kəsir 2019-cu ilin 9 ayında 340 milyon dollar təşkil edib (2 milyard 123 milyon dollar azalma). Maliyyә hesabındakı kəsirin azalmasının əsas səsəbi hesabın aktivindəki “digər investisiyalar” bəndi üzrə kəsirin, öhdəliklərində isə profisitin yaranmasıdır. Digər investisiyalara - depozitlər və nağd valyuta, kredit və ssudalar, ticarət kreditləri və avanslar üzrə maliyyə hərəkəti daxildir. 2019-cu ilin 9 ayında Maliyyә hesabının aktivlərindəki digər investisiyalar üzrə 1 milyard 373 milyon dollar kəsir olub. Yəni, Azərbaycandan xaricə valyuta depozit, kredit, avans və nağd valyuta şəkilində valyuta axını yox, geri qayıtma olub. Ötən ilin 9 ayında ölkədən depozit, kredit, avans və nağd valyuta şəkilində 1 milyard 163 milyon dollar çıxmışdı. İki devalvasiyanın olduğu 2015-ci ildə isə ölkədən depozit, kredit, avans və nağd valyuta şəkilində 10 milyard 81 milyon dollar çıxmışdı. Hesabın öhdəliklərindəki “digər investisiyalar” bəndi üzrə ölkəyə 250 milyon dollar daxil olub. Qısası, ölkədən depozit, kredit, avans və nağd formalarında valyutanın hərəkətinin müsbətdə olması, Azərbaycandan xaricə yönəldilmiş birbaşa investisiyaların azalması tədiyyə balansının (ölkənin ehtiyat aktivləri) artmasına səbəb olub. Ehtiyat aktivləri - Cari əməliyyatlar və Maliyyə hesabında baş vermiş əməliyyatların nəticəsi olaraq ölkənin valyuta ehtiyatlarının artıb/azalmasını ifadə edir.