Azərbaycan-Pakistan-Türkiyə yaxın strateji “üçbucağı”nın bir hissəsi olan Pakistan və Azərbaycan arasında sıx münasibətlər inkişaf edir. Pakistanla Azərbaycan arasında əlaqələr ikinci Qarabağ müharibəsindən, Azərbaycanın Ermənistanın dəstəklədiyi qüvvələr tərəfindən qanunsuz zəbt olunmuş ərazilərini azad etməsindən sonra xüsusi sürət qazanıb. İki dövlət daha sıx diplomatik, hərbi, işgüzar və iqtisadi əlaqələri gücləndirməyə başladı ki, bu da ölkələrimizin birliyini gücləndirdi. Hər iki dövlətin liderləri, Prezident İlham Əliyev və Pakistanın Baş naziri Şehbaz Şərif müxtəlif görüşlərdə, o cümlədən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Plyus çərçivəsində və müxtəlif tədbirlər çərçivəsində görüşüblər. İclasda Baş nazir Şərif iqtisadi və investisiya sektorlarında üçtərəfli institusional mexanizmin yaradılması ideyasını irəli sürüb.
Prezident Əliyevin iyulun 11-də Pakistana rəsmi səfəri ölkələr arasında müxtəlif sahələrdə, o cümlədən enerji, ticarət, müdafiə və insanlar arasında əlaqələri inkişaf etdirmək, qarşılıqlı faydalı layihələrə sərmayə qoymaq öhdəliyi ilə əlamətdar olub. Artıq Azərbaycan və Pakistan arasında ticarət, turizm, hüquq, elm və texnologiya, təbii qazıntılar, eləcə də mədəniyyət sahələrində müxtəlif Anlaşma Memorandumları imzalanıb.
Gələcək işgüzar və iqtisadi əlaqələrin təşviqi Prezident Əliyevin Pakistana səfərinin əsas səbəblərindən biri olub və o, bərpa olunan enerji sektorunda birgə əməkdaşlığın zəruriliyini vurğulayıb. Dünya iqlim dəyişikliyi ilə üzləşdiyi üçün, bərpa olunan enerji Azərbaycan üçün prioritetdir və Pakistan da iqlim dəyişikliyindən təsirlənən ölkələrdən biridir.
Azərbaycan və Pakistan alternativ enerji mənbələrindən istifadənin yollarını araşdırmaq üçün, xüsusən də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə enerjidən istifadə imkanından sonra, bərpa olunan enerji sektorunda əməkdaşlığa zəmin yaradacaq anlaşmağa gəlir. Səfər zamanı ikitərəfli ticarət və investisiyaların genişləndirilməsi, Azərbaycanın Pakistana investisiya potensialı, o cümlədən Pakistandakı mis və qızıl yataqlarına sərmayələrin qoyuluşu, eləcə də Pakistanın Azərbaycanla neft və qaz sahəsində əməkdaşlığı nəzərə alınıb.
Pakistanın strateji mövqeyinin perspektivi iqtisadi dəhliz tərəfindən təqdim edildi, çünki Qvadar limanı yüklərin yenidən bölüşdürülməsi mərkəzinə çevrilmək üçün öz resurslarını və imkanlarını topladı.
Pakistan Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqə qura biləcəyi və birgə iqtisadi imkanlar yaratmaqla regional ticarəti və turizmi stimullaşdıra biləcəyi strateji mövqe tutur. Tərəflər Azərbaycanı Fars körfəzi ölkələri, Afrika və qlobal Şərqi Asiya bazarı ilə birləşdirən ticarət yollarının tapılmasının müxtəlif variantlarını müzakirə ediblər ki, bu da Pakistanla ticarət və əlaqələri əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.
Orta Asiya bazarlarına Pakistan da Azərbaycana daxil olmaq üçün bir yol kimi baxır.
Baş nazir Şərifin noyabrda Azərbaycana gələcəyi və iki milyard dollarlıq müqavilələrin imzalayacağı gözlənilir. Azərbaycanın Pakistanın müstəsna və yüksək potensiallı neft bazarına iştirak etməsi, yeni bazarlar açacaq və ölkələr arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığı daha da gücləndirəcək. Səfər zamanı prezident Əliyev siyasi və maliyyə əlaqələri ilə yanaşı, güclü iqtisadi əlaqələrin qurulmasını yüksək qiymətləndirib.
Azərbaycanın zəngin mədəniyyəti Pakistanın Azərbaycanla münasibətlərində də prioritet ola bilər. Tərəflər mədəniyyət sahəsində müştərək layihələr həyata keçirsələr, münasibətlərində ən böyük uğura nail ola bilərlər, bu da insanların bir-birini daha yaxından tanımasına şərait yaradacaq.
Reallaşdırılmamış potensial və perspektivlər
Münasibətlərin bu şəkildə inkişafı, iki ölkə arasında möhkəm münasibətlərə zəmin yaradacaq. Azərbaycan və Pakistan digər potensial sektorlara sərmayə qoymağa davam etməklə daha sıx əməkdaşlığa gələ bilərlər. Elm və texnologiya da əsas sahələrdən biri ola bilər, çünki Pakistanın inkişaf etmiş İT sənayesi var və bu sənayenin Azərbaycana ixracı, Azərbaycanda İT mütəxəssis bazasını yaradacaq.
İnformasiya texnologiyaları sektoru ölkə daxilində öz mövqelərini gücləndirəcək və bu, son nəticədə iqtisadiyyatın digər sahələrinə də təsir göstərəcək. Pakistanda süni intellekt və informasiya texnologiyaları artıq geniş yayılıb və Azərbaycan üçün təhsil sahəsində bu “domino effekti” yarada bilər, həmçinin də akademik mühitə ciddi təsir göstərəcək.
Azərbaycan Cənub-Şərqi Asiya Millətləri Assosiasiyası, Fars körfəzi və Afrika İttifaqı kimi müxtəlif regional blokların ticarət-iqtisadi dəhlizlərində iştirak etmək üçün, Qvadar limanı vasitəsilə daha çoxşaxəli marşrutlar tapa biləcək, bu da öz növbəsində Çin bazarına yol açır.
Qvadar limanı Azərbaycan üçün əsas rol oynaya bilər, belə ki, o, Azərbaycan məhsulları üçün xüsusi kvotalar vasitəsilə daha geniş çıxışı təmin edə, eləcə də aşağı tariflərlə isti dənizlərə çıxışı təmin edə bilər.
İkincisi, Azərbaycan Çindən sonra Qvadar limanından tam istifadə edən ikinci ölkə olacaq. Üstəlik, Kəraçi şəhərinin yaxınlığındakı Bin Qasim Limanı Pakistan bazarına çıxışın böyük hissəsi olan dərin dəniz limanlarının təhlükəsizliyi, resursu və imkanlarına görə oyun dəyişdirici ola bilər.
Həmçinin, gələcəkdə Azərbaycanın Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinə qoşulmaq, habelə Çinlə iqtisadi investisiyalar və ticarət tranziti marşrutu üzrə ayrıca ticarət sazişi bağlamaq imkanı var. Pakistan və Azərbaycan arasında bir çox müqavilələr imzalanma mərhələsində olduğundan, bundan sonra Pakistan tekstil məhsulları da Azərbaycan bazarına daxil ola bilər.
Elm və texnologiya sayəsində Azərbaycan iki dövlət arasında elmi əməkdaşlığı gücləndirmək üçün forumlar çərçivəsində müxtəlif təşəbbüslər irəli sürə biləcək.
Pakistanın yüksək keyfiyyətli toxuculuq məhsulları Azərbaycan bazarına o qədər də təsir etmir, ona görə də bir ay öncə səfər zamanı müzakirə edildiyi kimi, gələcəkdə Azərbaycan yeni geyim bazarına çıxış əldə edə bilər. Azərbaycanın müdafiə sənayesi də Azərbaycanın quru və hava qüvvələrinə əlavə təlim keçməklə Pakistanın texnologiyasından yararlanacaq.
Baxmayaraq ki, Ermənistan və Azərbaycan sülh sazişi imzalamağa çalışırlar, İrəvandakı bəzi çevrələr silahlanma yarışına girmək arzusunda olduqları üçün, Hindistanın 2022-ci ildən Ermənistana silah tədarük etməsi fonunda Pakistanın Azərbaycanı silahla, həmçinin təlim və avadanlıqla təmin etməyə davam etməsi məntiqlidir.
İslamabad Azərbaycanın neft və qaz imkanlarından istifadə edəcək, çünki Pakistan enerji böhranından ciddi əziyyət çəkir və Azərbaycan bundan əvvəl Pakistana mayeləşdirilmiş təbii qaz tədarük edib.
Artıq Türkiyəyə 19,5 milyard dollar, Qazaxıstana 2,35 milyard dollar, Keniyaya 728,7 milyon dollar investisiya yatıran Azərbaycan, indi Pakistana sərmayə qoymaqla bu siyahını artıra bilər, bu da şübhəsiz ki, etimadın artmasına və əlaqələrin inkişafına səbəb olacaq. Pakistan səmərəli kənd təsərrüfatı istehsalı sisteminə malik olduğu üçün, gələcəkdə kənd təsərrüfatı sahəsində elmi araşdırmalar və fikir mübadiləsi aparmaq perspektivləri də var.
Elmira TALIBZADƏ