Bildiyiniz kimi, yanvarın 19-da keçirilən toplantıda 20-dən çox partiya rəhbərinin imzası ilə Azərbaycan Xalq Hərəkatı elan olunub. Yanvarın 26-da isə ADP qərargahında hərəkatın təsis konfransı keçirildi. Hərəkat elan olunarkən Ümid, ADP, AXP kimi siyasi qurumların təsis bəyanatını imzalamaması və təsisçi kimi Hərəkatda təmsil olunmamaları ictimaiyyətdə haqlı olaraq müəyyən suallar doğurub. Görünür, bu hərəkatın yaradılmasında elə qaranlıq məqamlar olub ki, sözügedən partiyalar da bu üzdən Hərəkatda təmsil olunmur.
Maraqlıdır ki, bu, nə ilə əlaqədardır? Bu və digər suallarımıza cavab almaq üçün istiqlalçı deputat, Vahid Azərbaycan Milli Birlik Partiyasının sədri, Hərəkatın yaradılmasının təşəbbüskarlarından olan Hacıbaba Əzimovla söhbətləşdik:
- Əvvəla, yanvarın 26-da təsis konfransı olmayıb, 19-da Xalq Hərəkatı təsis olundu. 26-da keçirilən tədbirə biri təsis qurultayı, biri də təsis konfansı deyir. Bu, sadəcə təntənəli toplantı idi. Orada çox şeyləri düzgün təhlil etmirlər. Qaldı ki, bəzi partiyalar başqa cürə mövqe tuturdu. Mən hesab edirəm ki, o mövqe yanlış idi. Xatırlayırsınızsa, dekabrın 25-də dəyirmi masa keçirildi. Bu dəyirmi masanın da keçirilməsinə heç bir ehtiyac yox idi. Bu dəyirmi masada bir qondarma iddia qaldırmışdılar. Amma bu, qəsdən müəyyən dairələrin ortaya atdığı bir tələ idi. Əvvəla, həmin dəyirmi masa deyilən toplantıda kimlər iştirak edirdi, elə həmin partiyalar sonradan Hərəkatın təsisçisi oldular. İkincisi də o iclasa həmin partiyalardan olan bəzi rayon təşkilatlarının nümayəndələri və bir də hakimiyyətə yaxın olan adamlar gəlmişdilər. Yer az olduğunda görə onların da əksəriyyəti çöldə qaldı, içəridə oturmaq və danışmaq imkanları olmadı. Bu, bir tələ idi, qurulmuşdu ki, Hərəkat baş tutmasın. O islasda guya, qərara alındı ki, İşçci Qrupu yaradılsın. Ona görə, “guya” deyirəm ki, orada heç bir səsvermə keçirilməyib, sadəcə biri deyir, belə olsun, o bir də deyir, “hə” olsun, bununla da dağılışırlar. Yəni belə bir ciddi məsələyə çox bəsit, gülünc yanaşma oldu. Yəni kimsə deyir ki, bəli, bu deyirmi masa bizə, partiyalara İşçi Qrupu statusu verdi. Sonrada iddia etdilər ki, onlar bizə İşçi Qrupu statusu veriblər, amma bu Hərəkatı təsis etmək mandatı verməyiblər, biz İşçi Qrupuyuq, vəssalam. Əvvəla, bu, həqiqətən siyasi aləmdə görünməyən bir biabırçı yanaşmadır. Dediyim kimi, əlavə adamlar orada iştirak edirdi, bunlar siyasi partiyalara hansı əsasla, statusla mandat verə bilərlər? Bu, gülünc bir işdir. Siyasi partiyaya mandatı qurucuları, üzvləri verə bilər. Qurultay keçirib, sədr, rəhbər orqanlarını seçib, üzvləri partiya sədrinə mandat verir. Orada əksəriyyəti qeydiyyatda olan partiyalardır. Qeydiyyatda olan partiyalara da dövlət mandat verib, qeydiyyata alınıb. Rəsmi dövlət qeydiyyatında olan siyasi partiyadırlar. İndi heç bir səlahiyyəti, mandatı olmayan kimlərsə, qeyri-müəyyən adamlar gəlib partiyalara mandat verir ki, sizi İşçi Qrupu kimi təyin edirik, gedin, fikirləşin. Bu, çox gülünc bir söhbət idi. İkinci söhbət isə çox qorxulu idi. Əslində, Azərbaycanı dünyada biabır edən bir hərəkətdir.

- Həmin dediyiniz dəyirmi masada Siz iştirak etmişdinizmi, qorxulu söhbət nə idi?

- Dəyirmi masa deyilən o qondarma iclasda mən iştirak etmədim. Amma iştirak edənlərdən bəziləri belə qələmə verdilər ki, guya, onlar bizə İşçi Qrupu mandatı verib və bizim heç bir səlahiyyətimiz yoxdur ki, hər hansı bir qurumu, o cümlədən Xalq Hərəkatını təsis edək. Çünki dəyirmi masa bizə bu mandatı verməyib. Bu da böyük bir gülünc söhbətdir. Mən siyasi elmlər üzrə elmlər doktoruyam. 1981-ci ildən siyasi hərəkatların tarixi, siayasi partiyaların yaranması ilə bağlı həm tədqiq, həm də tədris etmişəm. Mən yanvarın 5-də keçirilən iclasda da məcbur oldum, bunun yadına saldım ki, a bala, mən bütün dünyada, o cümlədən də Azərbaycanda bu proseslərin necə getdiyini yaxşı bilirəm, bunları belə edin. O ola bilməz ki, bizə kimsə mandat verib ki, ancaq ümumi söhbətlər edək, əsas məsələ, yəni Hərəkatın təsis olunması, idarə heyətinin seçilməsi hansısa müəmmalı bir iclasa qalmalıdır. Həmin adamlar təklif etdi ki, bu iclas yanvarın 26-da olmalıdır. Çünki ora adamlar gəlməlidir, gələn adamların adlarını, soyadlarını yazdırıb, qeydiyyata düşürsə, onlara mandat verilir və onların hüquqi olur ki, hansı partiyalardan ibarət təsisçilər və idarə heyəti seçiləcək, həmin iclasda onları müəyyən etməlidir. Mən sizə deyim ki, bu təklif tarixdə görünməyən çox eybəcər, tragikomik bir şou yaratmaq demək idi. Çünki siyasi partiya sədrlərini heç bir səlahiyyəti, mandatı olmayan hansısa müəmmalı bir iclas, hansısa bir quruma seçə bilməz. Bunlar bu mexanizmi irəli atanda özləri düşünürək Hərəkatın yaranması prosesinə siyasi partiyaların yaradılması mexanizmini tətbiq etmək istəyirdilər. Bəli, siyasi partiyalar yarananda əvvəlcə onun yerlərdə üzvləri müəyyən olunur və partiyaya qəbul olunur. Onlar ilkin əsasnamə ilə tanış olurlar. Ondan sonra, partiyanı təsis qurultayı çağırılır, orada da partiyanın sədri seçilir və partiyanın ali orqanları formalaşdırılır. Bu, siyasi partiyaların yaranmasının mexanizminin yoludur. Amma hansısa məchul, kimliyi, səlahiyyəti olmayan adamların gəlib o dövlət qeydiyyatı, mandatı olan partiyaları və onların sədrlərini Hərəkatın idarə heyətinə seçməsi çox gülünc, tarixdə görünməmiş biabırçı bir təklifdir.
 
- Bu təklifi etməkdə məqsəd nə idi?
 
- Bu prosesi pozmaq istəyən adamlar var idi. Ona görə də dedyim çox yanlış, zərərli, tragikomik, şou xarakterli təkliflər verdilər. Bu, təkcə partiyaları yox, bütün Azərbaycanı dünyada biabır edən bir təklif idi. Amma biz o təklifin, şounun qabağını aldıq. Onu deyim ki, burada mənim də xüsusi rolum olub.
 
- Bunu qabağını necə ala bildiniz?
 
- Mən onlarla görüşdüm, izah etdim ki, bu, tragikomik bir şoudur. Bu, bizi, Azərbaycan xalqını dünyada biabır edən bir təklifdir. Deməzlər ki, bunlar necə partiyalardır ki, özləri bir hərəkat yaradıb, elan edə bilmirlər? Sonra bu hərəkatı yavaş-yavaş genişləndirə bilmirlər? Dünyada da belə olub. Hətta bir partiya da hərəkat yarada bilər. Müəyyən sayda insanlar da birləşib, bir hərəkat yarada bilərlər. Sonra xalqı o ideya ətrafında toplayır, hərəkatın qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələrin yerinə yetirilməsi ətrafında səfərbərliyə alırlar. İndi burada 15-dən artıq qeydiyyatda olan partiya var. Bəyəm, bir yerdə özləri bir hərəkat yaradıb, elan edə biməzlər? Edə bilərdilər, etməlidilər də. Yoxsa qeyri-müəyyən kimlərsə gəlib partiyaları hərəkat elan edəcək, dünayda biabır olacaqdıq ki, bunlar elementar şeyləri bilmirlər. Yəni bunlarda siyasi düşüncə, təfəkkür yoxdur. Amma bunun qabağını aldıq. Mən şəxsən adamları başa saldım ki, bu, doğru deyil. Biz partiya yaratmırıq ki, hərəkat yaradırıq. Dövlət qeydiyyatı olan partiyalar qüvvələrini konsaldasiya edib, Xalq Hərəkatı yaratmaq istəyir. Bunun üçün hansısa məchul adamların gəlib partiyaları hərəkat kimi formalaşdırmasına ehtiyac yoxdur və bu, çox gülüncdür. Bu, Azərbaycanı, xüsusilə müxalifəti dünyada biabır edən bir iş idi. Amma bu oyunu oynayırdılar, bunun qabağını aldıq.
 
- Sizcə, bu oyunu kimlər oynayırdı?
 
- Siz ayın 5-də, 12-də olan iclaslara baxın. Orada görəcəksiniz ki, kimlər oyun oynayırdı, kimlər o təklifləri verdi. Məndən niyə soruşursunuz. Siz jurnalistsiniz, hər şeyi özünüz bilməlisinz. Mən sizə dedim ki, mən partiyaları da, cəmiyyətimzi də belə bir gülünc əməldən xilas etdim və yanvarın 19-da partiyalar təsis bəyanatını imzaladılar, Xalq Hərəkatının təsis olunduğunu bəyan etdilər. Bu, çox düzgün hərəkət idi.
 
- Hərəkat elan olunandan bəri kimi işlər görülür, planları nədir?
 
- Bu Hərəkatın təəssüf ki, nə bəyanatı, nə də əsasnaməsi çap olunmayıb. Onun ikisini də mən hazırlamışam. Bu işlərdə İsgəndər bəy təşəbbüsü ələ almışdı ki, mən təşəbbüskaram, biz də dedik, olsun. O əsasnamə də, bəyanat da ondadır. O bunu mətbuata verməliydi, çap olunmalıydı, xalq da görəydi ki, bu Hərəkatın yaranmasında məqsəd nədir, hansı vəzifələri öz üzərinə götürür. Onlar çap olunsaydı, siz tanış olardınız və indi bu suallara ehtiyac qalmazdı. Amma orada çox ciddi məsələlər var, Azərbaycanın sosial-iqtisadi, siyasi vəziyyəti təhlil olunub, tamamilə yenidən qurmaq, islahatlar aparmaq, Seçki Məcələsinin dəyişdirilməsinə, Qarabağ probleminin ədalətli həllinə nail olmaq, Azərbaycanda normal, demokratik seçki mühitinin yaradılması və ədalətli seçkilər yolu ilə legtim hakimiyyətin formalaşdırılması planları var. Orada hamısı yazılıb. O sənədi oxumaq lazımdır.
 
- Bütün bunları həyata keçirmək mümkün olacaqmı?
 
- Əlbəttə, əgər Azərbaycana pislik etmək istəyən həm daxili, həm də xarici qüvvələr mane olmasalar, həyata keçirmək mümkün olacaq. Ciddi müqavimət göstərməsələr, hər şey mümkündür. Sadəcə, Azərbaycanda müxalifətə imkan vermirlər ki, sözünü desin, deyilən sözləri də qulaqardına vururlar. Burada xarici kəşfiyyatın da böyük rolu var. Əlbəttə, daxildə həm hakimiyyət, həm də hakimiyyətyönlü özünü müxalifət adlandıran qüvvələr var ki, bunlar da müxalifətin bir araya gəlməsinə və öz qüvvələrini kordinasiya etməsinə maneçiliklər törədirlər, çox hiylələr, tələlər qurulur. Bax, 25 dekabrda keçirilən dəyirmi masa da bir tələ idi. Sonrakı edilən təkliflər də bir tələ idi ki, bu Hərəkat yaranmasın. Mən etiraf edirəm ki, bu Hərəkatın yaranması prosesində çox səhvlər oldu.
 
- Hacıbaba müəllim, demək istəyirsiniz ki, Xalq Hərəkatının içində də adını müxalifət qoyan hakimiyyətyönlü qüvvələr var?
 
- Mütləq var. Elə bir qurum, partiya yoxdur ki, orada hakimiyyətin nümayəndəsi olmasın, hamısında var. Özlərini ən qatı, radikal müxalifət kimi göstərirlər, müəyyən partiyaların tərkibində iştirak edirlər, amma əslində, hakimiyyət tərəfindən göndərilmiş adamlardır. Hamısında, o cümlədən bu Hərəkatda da hakimiyyətyönlü adamlar var.
 
- Belə olan halda Azərbaycan Xalq Hərəkatı qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrini yerinə yetirə biləcəkmi?
 
- Bəli, belə olan halda belə, bu Hərəkat çox iş görə bilər. Çünki onlar azlıqdır, çoxluq deyil və onlar əsas söz sahibi ola bilməzlər, ona imkan verilməməlidir. Çünki biz tanıyırıq kim kimdir, hansı təşkilatın, partiyanın əsl niyyəti nədir, hakimiyyətlə hansı əlaqələri var, yaxşı bilirik. Ona görə, mən istərdim ki, onlar bu Hərəkata daxil olmasın, amma təəssüf ki, oldular. İsgəndər bəy götürdü mənim hazırladığım Hərəkatın təsis bəyanatını qeydiyyatı olan, normal müxalifət mövqeyindən çıxış edən partiyalarla birlikdə camaatın tanımadığı müəyyən adamlara da imza atdırdı. Guya, onların da partiyası var. Əslində, elə partiyalar yoxdur, heç cəmiyyət də tanımır, şəxsən mən də tanımıram və onların heç vaxtı fəaliyyətini də görməmişəm. Yəni burada onlar da təsisçi adını alandan sonra İdarə Heyətinə qəbul olundular, mən də İdarə Heyətində iştirak etməkdən imtina etdim. İndi mən İdarə Heyətinin iştirkçısı deyiləm. Düzdür, təsis bəyanatına birinci mən qol çəkmişəm. Amma sonradan vəziyyət dəyişdiyinə görə, mən dedim, elə adamlar var ki, onlarla işləmək şəxsən mənim üçün çətin olar. Mən hər zaman hərəkat da, təşkilat da olsa, o saflığı qorumağın tərəfdarı olmuşam. Mən bu məsələyə çox ciddi yanaşmışam. Amma bəziləri ciddi yanaşmırlar, elə bilirlər say artırmaqla, guya, Hərəkat güclü olacaq. Elə deyil, təcrübəsizlikdən, nədənsə belə hərəkətlər edirlər. Nəticədə İdarə Heyətinin tərkibində əsl müxalif mövqedən çıxış edən partiyalar da, fəaliyyəti nəzərə çarpmayan, tanınmayan adamlar da var.
 
- Hərəkatın İdarə Heyətinin tərkibində ADP, Ümid və AXP kimi partiyalarının olmaması nə dərəcədə doğrudur?
 
- Şəxsən mən Sərdar bəylə də, İqbal bəylə də ayrı-ayrılıqda görüşmüşəm, Pənah bəylə də uzun illərin dostuyam, fikrimi də demişəm. Çox təəssüf edirəm, hansısa qüvvələr imkan vermədi ki, bu partiyalar da bir araya gəlsin. Mən buna təəssüf edirəm. Mən çox istəyirdim ki, dediyiniz o partiyalar, ondan başqa Ədalət Partiyasının sədri İlyas İsmayılov partiya ilə birlikdə Hərəkatda təmsil olunsun. O, iclaslarda iştirak etmək üçün nümayəndə də göndərirdi. Amma nəticə etibarilə Hərəkata gəlmədi. Sabir Rüstəmxanlı da gəlmədi.
 
- Sizcə, İlyas İsmayılov, Sabir Rüstəmxanlı Hərəkata niyə gəlmədi?
 
- Bunun səbəblərini onunların özündən soruşsanız yaxşı olar.
 
- Bəs, ADP-nin Hərəkatda təmsil olmamasına bir səbəb oldu?
 
- Mənim bildiyimə görə, Demokrat Partiyasına iclasdan əvvəl heç təklif də olunmayıb ki, gəl, bu təsis bəyanatına imza at. Çünki iclasdan qabaq bu imzalar toplanılmışdı ki, kimlər razıdır. İclas vaxtı Demokrat Partiyasına deyilmişdi ki, imza atmağa qoşula bilər. Görünür ki, o da Sərdar bəyin xətrinə dəyib, ona görə imza atmadı. Yəni niyə əvvəldən başqaları imzalayıb, ancaq iclasda deyildi ki, siz də gəlin, imzalayın və Hərəkata daxil olun. Bu, səhv hərəkət idi. Amma gərək, mənim dostum Sərdar bəy belə şeylərə əhəmiyyət verməməydi. Demokrat Partiyası kimi güclü, tanınmış partiyanın o Hərəkatda olması mənim zənnimcə, çox lazımıydı və bu Hərəkata çox böyük güc verə bilərdi. Təəssüf ki, bu alınmadı. Bu da təşkilatçılığın düzgün getməməsi səbəbindəndir. Hesab edirəm ki, bu işdə təşkilatçılıq məsələsində çox ciddi səhvlərə yol verildi. Ona görə də bax, belə bir xoşagəlməz vəziyyət yarandı.
 
- Ötən toplantıların birində Pənah Hüseyn söyləmişdi ki, buradakı partiyaların dəstək alacağına şübhəsi var. Sizcə, Azərbaycan Xalq Hərəkatı indi İdarə Heyətində olan qüvvələrlə xalqın dəstəyini ala biləcəkmi?
 
- Əlbəttə ki, ala bilər və xalq da çox istəyir. Xalq hər şeyə hazırdır, xalq fədakardır. Xalq Azərbaycanda köklü islahatlar aparılmasının, vəziyyətin köklü şəkildə dəyişdirilməsinin tərəfdarıdır və burada iştirak etməyə hazırdır. Amma bu siyasətçilər o işi necə quracaq, necə aparacaq, xalqla necə münasibətlər quracaq, xalqa nə təkliflər verəcək, əsas məsələ burada həll oluncaq. Çoxusunun başı çıxmır, heç siyasətçi deyil. Qoy, Hərakatın İdarə Heyətinə desinlər, mən onda da kəskin etiraz etmişəm ki, olmaz. Hərəkatın rəhbərliyi siyasi iradəsi, idarəetmə qabiliyyəti olan partiyalardan və istiqlalçı deputatlardan təşkil olunmalıdır. Əlbəttə, Hərəkatın qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələri yerinə yetirməyə dəstək olmaq istəyirsə, Hərəkata hər kəs gələ bilər. Bu, mümkün deyil ki, hər kəs İdarə Heyətində təmsil olunsun. Mən əsasnamə yazmışam, orada Hərəkatın ali orqanı Ali Məclis hesab olunur. Hər kəs Ali Məclisdə təmsil oluna bilər. Hərəkatın milli rayon şöbələri olacaq. Milli rayon şöbələrinin özünün də Ali Məclisi olmalıdır. Əsasnamədə bunlar nəzərdə tutulub. Yoxsa kimsə kimisə tanıdğı üçün gətirib Hərkatın rəhbərliyində təmsil olunur, sonra da gülünc iddia ilə deyirlər ki, xalqın da nümayəndəsi olsun. Guya, dövlət qeydiyyatı olan, xalq yolunda uzun illər ərzində fədakar mübarizə, mücadilə aparan insanlar, partiya sədrləri xalqın nümayəndəsi deyil, xalqın nümayəndəsi hansısa qaragürühçudur. Qaragürüh, siyasətdən başı çıxmayan bir adamı Hərəkata gətirmək istəyirdilər, biz bunun qarşısını aldıq. Belə şeylər var. Sərdar Cəlaloğlu, Ədalət Partriyası kimi demokratiya, ədalət uğrunda uzun illər fədakar mübarizə aparmış partiya, partiya sədrləri kənarda qalır. Niyə? Çünki təşkilatçılıq düzgün olmadı. Düzgün danışıqlar aparılmadı. Nəticə də budur.
 
- Hərəkat yaxın vaxtlar üçün mitinq keçirməyi nəzərdə tuturmu?
 
- Mən bilmirəm. Çünki qeyd etdiyim kimi, mən İdarə Heyətinə üzvlükdən imtina etdim. Bunları İdarə Heyəti müəyyən edəcək. Amma mən Hərəkatın təsisçisiyəm, imza atmışam, bundan imtina etmirəm. Ancaq Hərəkatın sıravi üzvüyəm. Gələcəkdə İdarə Heyəti nə qərara gələcək, mən də Hərəkatın sıravi üzvü kimi çalışacam ki, kömək edəm. Lakin biz partiya olaraq Hərəkata daxil olmadıq. Çünki onun İdarə Heyətinin formalaşması prinsipini qəbul etmədim. Ona görə də İdarə Heyətinə daxil olmaqdan imtina edim.
 
Şamo EMİN, Hurriyyet.org