“Azərbaycan vətəndaşlarının kitab oxumaması xalqımızın nadanlığına, bu nadanlıq isə azadlığının əldən verilməsinə gətirib çıxarıb”

“Bu karikaturaya verdiyi qiymət İsa Həbibbəylinin akademikliyini şübhə altına alır... “Bu alim nə qədər avamdır ki, bir ədəbi-yaradıcı priyomu təhqir kimi dəyərləndirir”

 
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov avqustun 28-də “Oxunması zəruri olan kitablar haqqında” sərəncam imzaladı. Həmin sərəncamla oxunması zəruri olan kitabların siyahısı da təsdiq edildi. Hansı ki, bu siyahıda 30 kitabın adı yer alır.
Xatırladaq ki, həmin ərəfədə istər mətbuatda, istər də sosial şəbəkələrdə Vasif Talıbovun bu sərəncamı ciddi müzakirə mövzusuna çevrildi. Belə ki, əksəriyyət Naxçıvan MR Ali Məclisi sədrinin kitab oxunması ilə bağlı sərəncamını təqdir etsə də, lakin oxunması zərəruri olan kitabların konkret siyahısının verilməsi və xüsusən də bunların sayının 30 kitabla məhdudlaşması ciddi tənqidlərə səbəb oldu. Öz növbəsində tanınmış karikaturaçı Gündüz Ağayev də V.Talıbovun məlum sərəncamını satirik dillə tənqid etdi.
Dəyərli oxucuların diqqətinə çatdıraq ki, G.Ağayevin “Azadlıq” radiosunun sifarişi ilə çəkdiyi karikatura azadliq.org saytında dərc olunduqdan bir neçə həftə sonra, istinad olunaraq “Hürriyyət” qəzetinin sonuncu əyləncə səhifəsinin “karikatur baxış” bölümünə yerləşdirilib. Bu karikaturada heç bir təhqir elementi və yaxud aşağılayıcı ifadə yer almasa da, maraqlıdır ki, həmin gündən etibarən Vasif Talıbova yarınmaq üçün bir-biri ilə yarışa çıxan bəzi deputatlar “Hürriyyət”in rəhbərliyinin, ən əsası da qəzetimizin təsisçisi Sərdar Cəlaloğlunun ünvanına kəskin ittihamlar səsləndirməkdədir. Bunlardan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti İsa Həbibbəyli və Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Səttar Mehbalıyev daha çox canfəşanlıq göstərir.
Təbii ki, biz “Hürriyyət” olaraq heç bir təhqirə yol vermədiyimizdən, hazırda özünümüdafiə üçün hansısa addımlar atmaq fikrindən də uzağıq. Ən azı ona görə ki, Milli Məclisin mövcud tərkibində təmsil olunan deputatların şəxsiyyəti cəmiyyətə çox yaxşı bəllidir. Və həmin tərkibdə təmsil olunan bir, yaxud iki millət vəkili olar ki, hansısa qəzetin fəaliyyətinə irad tutmaq və yaxud hansısa redaktora tövsiyyə vermək üçün mənəvi haqqı olsun. Bu deputatlar isə, şübhəsiz, İsa Həbibbəyli və Səttar Mehbalıyev deyil.
Ən maraqlısı isə odur ki, bir təsisçi olaraq “Hürriyyət”in yaradıcılıq işinə heç bir halda müdaxilə etməyən ADP sədri Sərdar Cəlaloğlu da sözügdən deputatların hədəfinə çevrilib.  Hətta belə demək olar ki, “Hürriyyət” qalıb bir tərəfdə, İ.Həbibbəyli və S.Mehbalıyev ADP sədrinin üzərinə hücuma keçib və nə qədər gülməli olsa da, onu “yad qüvvələrin sifarişini yerinə yetirməkdə” ittiham ediblər. Odur ki, sözügedən ittihamlarla bağlı ADP sədrinin mövqeyini öyrənməyə çalışdıq. Yeri gəlmişkən, S.Cəlaloğlu müsahibə alınan tarixədək “Hürriyyət”də dərc olunan karikatura ilə tanış olmadığından, özümüzlə qəzetin bir nüsxəsini də aparmışdıq ki, nəyə görə ittiham hədəfi seçildiyindən xəbərdar olsun…
-Sərdar bəy, deputatlar İsa Həbibbəyli və Səttar Mehbalıyev az əvvəl sizə təqdim etdiyimiz karikatura ilə bağlı ünvanınıza kəskin ittihamlar irəli sürüblər…
- Mən istəyirəm ki, əvvəla kitab oxumaq məsələsinə münasibət bildirim. Mən Vasif Talıbovun qərarından da qabaq, dəfələrlə ürək ağrısı ilə demişəm ki, Azərbaycan xalqı ktab oxumayan xalqlar cərgəsinə daxil olub. Məsələn, mən bəzən şəhərdə ictimai nəqliyyat vasitələrində və yaxud küçədə gedərəkən insanların əlində heç bir oxu vasitəsi görmürəm, telefondan başqa. Amma Londonda, Parisdə, Rusiyada, Amerikada metroda, ictimai nəqliyyat vasitələrində, oteldə, yaxud da hansısa gözləmə yerində insanların əlində kitab görürsən. Yəni dünyanın inkişaf etmiş bütün xalqları kitab oxuyur, geridə qalmış xalqlar isə kitab oxumayanlardır. Bu baxımdan Azərbaycan vətəndaşlarının kitab oxumaması xalqımızın nadanlığına, bu nadanlıq isə azadlığının əldən verilməsinə gətirib çıxarıb. Çünki yalnız elm, bilik insanı azad edə bilər. Nobel mükafatçısı Aleksandr Xayekin gözəl bir sözü var. Deyir, insan o zaman azad olmağa başlayır ki, nadan olduğunu dərk edir. Yəni insan cəhalətdən, nadanlıqdan xilas olmaq istədikdə azad olur. Bilik insana azadlıq verir. Belə bir məşhur söz də var ki, bilik insan üçün iki qanaddır, onu yerdən qoparıb göyə, səmaya uçmağa kömək edir.
Bu baxmdan Azərbaycan xalqının kütləvi şəkildə nadanlığı - təkcə vətəndaşların yox, dövləti təmsil edən şəxlərin və mənə irad tutan həmin İsa Həbibbəylinin, Səttar Mehbalıyevin də az kitab oxuması, kitablara az meyl göstərməsi - bütünlükdə cəmiyyətimizdəki bu totalitar vəziyyətin yaranmasına gətirib çıxarıb. Totalitar cəmiyyət yalnız vətəndaşların dözümlülüyündən və tabeçiliyindən yox, həm də idarə edənlərin nadanlığından meydana çıxır. Əgər idarə edən özü biliksizdirsə, deməli, azad deyil, ona görə də qeyri-azad idarəetmə həyata keçirir. Vətəndaşlar biliksiz, savadsızdırsa, tabe olur, nadanlığından azadlıqlarını əldən verirlər. Heç də təsadüfi deyil ki, bizim peyğəmbərimizə Allahdan gələn birinci əmr “oxu!” olmuşdur. “Ərəq” surəsindən də aydın olur ki, Cəbrayılın Məhəmməd Peyğəmbərə dediyi ilk kəlmə və Məhəmməd Peyğəmbərin eşitdiyi ilk kəlmə “oxu!” olub. 3 dəfə təkrar olunub ki, “Allahın adı ilə oxu!”. Yəni oxumaq peyğəmbərə və peyğəmbər vasitəsilə də bizə Allahın əmridir. Kommunist Partiyasının vaxtında bunu Leninin şüarı etmişdilər: “Oxumaq, oxumaq, yenə də oxumaq!”. Təbii ki, oxumaq çox vacibdir. Dediyim kimi, azadlığın əsas şərtlərindən biridir. Azərbaycan xalqı azad olmaq istəyirsə, birinci növbədə oxumalıdır.
- Amma nəyi oxumaq məsələsi də önəmlidir...
- Əlbəttə. İkinci məsələ nəyi oxumaq məsələsidir. Çar Rusiyasının təhsil naziri vardı – Çiçerin. Vaxtilə oğlu da xarici işlər naziri idi. Çar vaxtında ata Çiçerinin maraqlı bir sözü vardı. Deyirdi ki, insan nə qədər oxumağı ilə yox, nəyi oxumağı ilə fərqlənir. Bu gün insanlar istədiyi kitabı oxumağı ilə azad ola bilməzlər. Məhz insanı azad edən kitabları oxumaq lazımdır. Çünki elə kitablar var ki, əksinə, insanı köləliyə, xurafata aparır. Məsələn, baxmayaraq ki, Qurani-Kərimdə insanlara elm öyərnilməsi əmr edilir, amma batili elmlərin öyrənilməsi qadağan edilir. Çünki bu elmlər insanları cəhalətə aparır.
Bu gün İsa Həbibbəyli bəlkə də heç kitabxanalara getmir, amma mən arada Bakıdakı kitab mağazalarına baş çəkirəm. Bizim kitab mağazalarımızda batili elmlərlə bağlı yüzlərlə kitab satılır ki, vətəndaşlar bunun fərqində deyil. Bunlar hamısı insan beynini qarışdıran, insanı xurafata yuvarladan, dünyanı düzgün dərk etməyə imkan verməyən kitablardır. Çox təəssüf ki, bu kitablar Azərbaycan vətəndaşlarına satılır. Ona görə, nəyi oxumaq da vacibdir.
Vasif Talıbov vaxtında, çox ağıllı, ciddi bir addım atıb. Amma məqsədlə vasitə arasında əlaqə olmalıdır. Əgər məqsəd vətəndaşların kitab oxumaqla azadlığına nail olmaqdırsa, bu zaman biz onlara hansısa kitabları oxumağı diqtə edə bilmərik... Dünyada iki dəfə çox böyük kitabyandırma prosesi olub. Bir Ömərin vaxtında “İskəndəriyyə” kitabxanası yandırılıb. O zaman Ömərə deyiblər ki, burda çox qiymətli kitablar var. O deyib ki, əgər burdakılar Quranda varsa, bu kitablara nə ehtiyac var?! Yox, əgər bu kitablardakı Quranın əleyhinədirsə, onda bu kitabları yandırmaq lazımdır. Hitler isə belə hesab edirdi ki, bəzi kitablar insanları zəiflədir, onları kölə edir, ona görə də bu kitabları yandırmaq lazımdır.
Bu baxımdan, oxumaq üçün kitabın seçilməsinin çox böyük əhəmiyyəti var. Tutaq ki, Vasif Talıbov 30 kitabın oxunmasını tövsiyyə edib. İnsan 30 kitabı oxumaqla heç bir yerə gedib çıxa bilməz. Mən orta məktəbdə oxuyanda bizim məktəbin kitabxanasında 10 minə yaxın kitab vardı. Həmin kitabların hamısını oxumuşdum, ondan sonra gedib şəhər kitabxanasından kitab alırdım. Mən bu günə qədər üst-üstə bəlkə də 50 min ktab oxumuşam, yenə də özümü o qədər də oxumuş adam hesab etmirəm. Ona görə də, bu 30 kitabı seçməyin heç bir ağıllı məntiqi əsası ola bilməz. Düzdür, mən bu kitabların siyahısını tam bilmirəm, amma ümumilikdə 30 kitab bir insanın dünya görüşünün genişlənməsi, müəyyən olunması üçün heç bir rol oynaya bilməz. Yəni insanın formalaşması üçün daha çox kitab oxumaq lazımdır. Məsələn, təkcə fəlsəfədə minlərlə kitab var, hansı ki, müxtəlif fəlsəfi dünya görüşlərini şərh edir. Kütləvi elmlərlə bağlı minlərlə kitab var ki, insanlar oxusun, elmi biliklərə malik olsun. Həmin 30 ədəbiyyatın siyahısında bu kitablar yoxdur. Və yaxud da, dünyada Nobel mükafatına layiq görülmüş əsərlər var ki, məhz bu cür əsərlər oxunmalıdır. Məsələn, Cek Londonun “Həyat eşqi”, Ernest Heminqueyin “Balıqçı və dəniz”,  Qarsia Markesin “Patriarxın payızı”, Rabindranat Taqorun “Fəlakət” və s. əsərləri var. Həmin 30 kitabın arasından Nobel mükafatına layiq olmuş neçə əsərin adı var? Heç birinin...
-Belə aydın olur ki, Vasif Talıbovun bu addımı yerində atılıb, sadəcə kitab seçimi vətəndaşların öz ixtiyarına buraxılmalıdır...
-Əlbəttə. Vasif Talıbovun məqsədi düzgündür ki, insanlar oxumalı, savadlanmalıdır. Amma 30 kitabla heç kəs heç yerə gedib çıxa bilməz və bu kitabı da hakimiyyət seçə bilməz. Bu kitablar həmin adamın cəmiyyətdəki yeri ilə bağlıdır. Hər bir adam, Çiçerinin dediyi kimi, nəyi oxumağı bilməlidir. Məsələn, Azərbaycanın tarixi romanları var... Mən bilmirəm, o siyahıda “Qılınc və Qələm”, “Dəli Kür”, Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” və s. kitablar varmı...
- Yoxdur.
- Bunların heç bir yoxdursa, oxuyan bir adama o 30 kitab lazım deyil. 30 kitab bir sinfin bir rübündə oxunmalıdır. Halbuki, 4 rüb, 10 sinif, əlavə də ömür var... Gərək insan ayda ən azı 3-4 kitab oxusun. Dediyim kimi, Vasif Talıbovun qaldırdığı məsələni mən ondan da qabaq qaldırmışam ki, Azərbaycan vətəndaşları kitab oxumur. Amma insanlara inzibati yolla kitab oxutdurmaq olmaz. Və hansı kitabları oxumağı heç kəsə diqtə etdirmək olmaz. Çünki Azərbaycan Konstitusiyasında vətəndaşların informasiya azadlığı hüququ var. Sən heç kəsə deyə bilməzsən ki, get filan kitabı oxu, yaxud da filan kitabı oxuma. Çünki, bu, informasiya almaq hüququna ziddir. İnformasiya almaq azad olmalıdır. Deyəndə ki, 30 kitab oxu, bu, əslində Konstitusiyanın bəlli bir bəndinə ziddir.
O ki qaldı qəzetdə dərc olunan karikaturaya, belə bir məsələ var, oğru elə bilir ki, hamı oğrudur. Bu Azərbaycan iqtidarında təmsil olunan və yaxud Azərbaycan iqtidarına quyruq bulayan və yaxud dəstək verən adamlar elə bilir ki, həqiqətən də iqtidar necə idarəetmə həyata keçirirsə, biz də o cür idarəetmə həyata keçiririk. Məsələn, üzvlərimizin üzərində, qəzetin üzərində total nəzarət var... İndiyə qədər “Hürriyyət” qəzetindən ən azı 15-20 redaktor gedib. Bir redaktor çıxıb desin ki, Sərdar Cəlaloğlu bir dəfə gəlib filan yazıya görə mənə irad tutub. Öz fikrimi bildirə bilərəm, amma heç vaxt kimisə məcbur etməmişəm. Bu baxımdan “Hürriyyət” qəzetində hansısa bir karikatura, yazı gedibsə, bunun mənə nə aidiyyatı var?! Doğrudur, hərdən vətəndaşlar da mənə zəng edir ki, qəzetdə mənim yazımı versinlər, ya da filan yazını niyə verməyiblər və s. Mən izah edə bilmirəm ki, mən bu qəzetin sahibiyəm, redaktoru deyiləm... Lap redaktoru da olsam, mən jurnalistin hüququna necə müdaxilə edə bilərəm?! O qələm sahibidir, yazıb, söz azadlığı var. Biz azadlıqları, hüququ o qədər formal olaraq dərk edirik ki, elə bilirik, əslində söz azadlığı hamı üçün fomaldır, hansısa sözü da məcbur yazdırırsan, məcburən dedirdirsən. Ona görə də onu məcbur edəni tapırlar, ona irad tutmağa başlayırlar. İndi də İsa Həbibbəyli məni qəzetə totalitar nəzarət həyata keçirən bir adam kimi görür, ona görə də qəzetlə, redaktorla, karikaturanı ora verən adamlarla, məsul şəxslərlə bağlı məhz Sərdar Cəlaloğlunu hədəf götürüb. Bu baxımdan mən belə hesab edirəm ki, bu onların özlərinin təcrübəsi ilə bağlıdır. Özləri o qədər totalitar hakimiyyətdə təmsil olunublar ki, onlara elə gəlir, müxalifət də, Sərdar Cəlaloğlu da total nəzarət həyata keçirir.
Mənim İsa Həbibbəyli ilə şəxsi münasibətlərim çox yaxşıdır, dostluq münasibətim var. Mənim ona böyük hörmətim var və bir daha da qəzet vasitəsilə öz hörmətimi ifadə edirəm. Və dost kimi ona bildirmək istəyirəm ki, o karikaturanın bizim qəzetdə getməsini görməmişəm də. Çünki mənim qəzeti izləməyə vaxtım çox az olur, kitab yazıram. Özü də belə bir öhdəliyim də yoxdur ki, qəzeti izləyəm. Çox vaxt sayta baxıram. Digər tərəfdən, o karikatura bizim qəzetin işçilərinin ağlının məhsulu da deyil. Bu “Azadlıq”da çıxan bir karikaturadır, bizim qəzet də götürüb o karikaturanı verib... Əslində, hər bir məsələyə iki tərəfdən yanaşmaq olar, bir müsbət, bir də mənfi tərəfdən. İsa Həbibbəyli mənfi tərəfdən yanaşıb. Orda sual olunur ki, daha hansı kitabları oxuyum. Əslində, əgər vətəndaş hökumətin əmri ilə kitab oxuyursa, heç kitab oxumasa yaxşıdır. Biz bu tərəfdən yanaşmalıyıq.
İsa Həbibbəylinin elmi işi Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığı ilə bağlıdır. Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığını tədqiq edən bir akademikin cəmiyyətin nadanlığı ilə bağlı karikaturaya verdiyi qiymət onun akademikliyini şübhə altına alır. Sən necə Cəlil Məmmədquluzadəni tədqiq edibsən ki, bu adam Molla Nəsrəddin jurnalı yaradıb, ömrünü Azərbaycan xalqının nadanlığını ifşa etməyə həsr edib ki, xalq bu cür ola bilməz, biz nadanlıqdan çıxmalıyıq. İndi isə sən bu nadanlığın karikaturasından rəncidə olubsan və qələmini götürüb Sərdar Cəlaloğlu haqqında bildiyin, bilmədiyin, tanış olduğun, olmadığın şeyləri yazırsan. Şəxsən mənim indiyə qədər yazdığım elmi kitablarımı tərəziyə qoysaq, görərik ki, İsa Həbibbəylinin yazdığı kitablardan çoxdur. Yəni əgər o, bu gün Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti kimi bir vəzifədəykən, mənim isə heç bir elmi dərəcəm olmaya-olmaya, mənim yazdığım kitabların elmiliyi də, həcmi də, müxtəlifliyi də İsa Həbibbəylinin yaradıcılığından 2-3 dəfə çoxdur. Ona görə də İsa Həbibbəylinin mənim haqqımda dırnaq içində alim yazması heç bir məntiqə sığmır. Mən dəfələrlə Elmlər Akademiyasının alimlərini müxtəlif sahələrdə xalqın gözü qarşısında diskussiyaya dəvət etmişəm. Elə bu məsələ ilə bağlı da İsa Həbibbəylini televiziyada diskussiyaya dəvət edirəm. Bu adam ədəbiyyatçıdır, Azərbaycan ədəbiyyatımın problemləri ilə məşğuldur. Amma müstəqillik dövründə ədəbiyyatçının vəzifələrini düzgün müəyyən edib və sovet dörünün bəzi problemlərini qaldırmadığına görə, mən onların əvəzinə gedib ədəbiyyatla bağlı müəyyən məsələləri qaldırıram, özüm də hədəfə çevrilirəm, bu gün isə bu adam gəlib mənə irad tutur.
- Yeri gəlmişkən, İsa Həbibbəyli deyir ki, “özünü dünya miqyasında bir neçə “elmi nəzəriyyənin” müəllifi kimi təqdim edən Sərdar Cəlaloğlunun təsisçisi olduğu qəzetdə bu karikaturanın dərc olunması onun özünün hansı səviyyədə “elmə” aid olduğunun göstəricisidir”.
 - Əvvəla, mənim dünya miqyaslı elmi nəzəriyyənin müəllifi olmağım Nobel Komitəsi tərəfindən təsdiq olunub. Ona görə, İsa Həbibbəylinin bu məsələyə dırnaq arasında münasibət bəsləməsinin mənim üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur, bu gülüncdür. Yəni bu nəzəriyyə gedib Nobelin gizli səsverməsinə çıxıb, əgər buna inanmırsa, Nobel Komitəsinə müraciət edə bilər. Bu, İsa Həbibbəylinin özünün elmə nə qədər dırnaqarası baxmağının əlamətidir. İkincisi, mən Azərbaycanda müstəqil fəlsəfi bir təlim irəli sürmüşəm, bu haqda Azərbaycanın çox görkəmli alimlərindən Cəmil Əhmədli, Azad Mirzəcanzadə və digər görkəmli alimlərin məndə rəyləri də var. Hətta vaxtilə “Xalq” qəzetində Cəmil Əhmədli mənim o kitabımla bağlı məqalə dərc etdirmişdi. O yazmışdı ki, Sərdar Cəlaloğlu ilk dəfə Azərbaycana fəlsəfi dili gətirib. İsa Həbibbəylinin özü də ədəbiyyatçıdır, o bilməlidir ki, mən ondan fərqli olaraq, bir akademikin dili ilə desək, Azərbaycana ilk dəfə fəlsəfi dili gətirmişəm. Yəni fəlsəfi təhkiyyəni necə ifadə etmək olar, onun nümunəsini ilk dəfə Sərdar Cəlaloğlu yaradıb. Bizim filosoflarımızın hamısı fəlsəfi bilikləri elmi dillə şərh edirlər. Amma fəlsəfənin dili elmi dildən fərqli olmalıdır və Cəmil Əhmədli özü də akademik, fəlsəfə elmləri doktoru kimi yazmışdı ki, Sərdar Cəlaloğlu ilk dəfə Azərbaycana fəlsəfi dili gətirib. Bu da mənim alimliyimin dərəcəsidir.
Ondan başqa mənim tibb sahəsində verdiyim nəzəriyyə Moskvada SSRİ Məhkəmə Tibbi Ekspertiza İnstitutu tərəfindən qəbul edilmiş və yüksək qiymətləndirilmişdi. Yəni mənim İsa Həbibbəyli kimi yalnız Azərbaycan çərçivəsində tanınan alimliyim yoxdur. Azərbaycanda məni heç kəs alim kimi tanımır. Mən o tanınmağımı konkret faktlarla, əməllərlə sübut etmişəm. Moskvada məni tanıyırlar, Nobel Komitəsində də məni tanıyırlar və kifayət qədər işim gedib. Eyni zamanda bu gün çap olunmamış bir çox əsərlərim var ki, onlar xarici dillərə tərcümə olunacağı təqdirdə bütün dünyada tanınmış alimlərdən biri olaram. Mən özümü dırnaq arasında yox, nida ilə alim kimi tanıyıram, İsa Həbibəyli dən fərqli olaraq. Və kiminsə mənim alimliyimə, fikirlərimin yeniliyinə, elmiliyinə şübhəsi varsa, onların hamısını televiziyada debata çağırıram. Həm mənim elmi nəzəriyyələrim ətrafında, həm də onlarına özlərinin elmi yaradıcılığı ilə bağlı. Məsələn, mən İsa Həbibbəylini onun özünün yaradıcılığı ilə bağlı debata çağırıram.
Əgər kimsə mənim haqqımda dırnaq arasında nəsə yazırsa, lağ edirsə, o, mənə nə edir ki?! Bir işıq varsa, heç vaxt onun üstünü örtmək mümkün deyil. İsa Həbibbəyliyə məsləhət verirəm, girsin “google” axtarış sisteminə, ingilis dilində “Sərdar Cəlaloğlu” yazsın, baxsın görsün mən dünyada tanınıram, yoxsa yox. Baxsın mənim haqqımda Avropa, Amerika, Rusiya qəzetlərində nələr yazıblar. Mənim kimliyimi bilmək istəyirsə, götürsün axtarış versin. Görsün Azərbaycanda kimin mənim qədər xarici dillərdə haqqında yazılar gedib. Sən mənim heç bir əsərimi, heç bir kitabımı oxumaya-oxumaya mənim haqqımda açıqlama verirsən. Sən alimsən axı. Allah-təala Qurani-Kərimdə deyir ki, “siz bildiyiniz şeylərlə bağlı mübahisə edirsiniz, bəs bilmədiyiniz şeylərlə bağlı niyə mübahisə edirsiniz?!” İnsan gərək bir şeyi bilə, sonra onun barəsində danışa. Məsələn, mən deyirəm ki, sən elmi nəzəriyyəmi lağa qoyursan. Mənim hansı nəzəriyyəmlə tanışsan, hansı nəzəriyyəmi oxumusan, bir kəlmə də o lağına uyğun təkzib yaz ki, bu belə deyil. Axı sən heç oxumamısan, xəbərin yoxdur, insan bilmədiyi bir şey haqqında yaxşı, ya pis necə deyə bilər?
-Sərdar bəy, karikatura ilə Siz də tanış oldunuz. İsa Həbibbəyli iddia edir ki, burada “Naxçıvan ləhcəsinin bayağı şəkildə lağa qoyulması müqəddəs ana dilimizə həqarətdir”...
- Əvvəla, bu ana dilinə necə təhqir ola bilər?! İsa Həbibbəyli də bilir ki, Azərbaycan ədəbi dili Qazax və Naxçıvan ləhcəsi üzərində qurulub. Yəni ədəbi dilin əsasında Naxçıvan dialekti ilə Qazax dialekti götürülüb. Bu baxımdan Azərbaycan ədəbi dili elə Naxçıvan-Qazax ləhcəsidir. Bunu dilçilərin hamısı da bilir. Yəni bu iki ləhcə daha çox müasir Azərbaycan elmi dilinin qəlibinə uyğundur.
O ki qaldı naxçıvanlıların şivəsinə, hətta vaxtilə Heydər Əliyevi də Naxçıvan ləhçəsində yamsılayırdılar. Və yaxuda elə indi də televiziyalarda naxçıvanlıları yamsılayırlar. Naxçıvan ləhcəsində “Hə da bə” yazmağın nəyi təhqirdir ki? Əgər bunu yazmaq təhqirdirsə, bəs naxçıvanlılar o cür danışdıqlarına görə kimi təhqir edirlər? Bu nə qədər əsassız bir ittihamdır. Bayaq Cəlil Məmmədquluzada haqqında danışdıq. Elə Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığı da bu şeylərə həsr olunub. Gör bu alim nə qədər avvamdır ki, bir ədəbi-yaradıcı priyomu təhqir kimi dəyərləndirir. Təhqir nə deməkdir? Məsələn, mən “hə da bə” deyirəm, indi sən deyəndə ki, Sərdar bəy siz “hə da bə” deyirsiniz, məni təhqir edirinisz? Mən belə deyirəm də. Və yaxud da şəkililər bir başqa, gədəbəylilər, Qazax-Tovuz rayon sakinləri bir başqa ləhcədə danışır. Məgər onlara deyəndə ki, sən belə danışırsan, bu təhqirdir?
Azərbaycan dilçiliyinin bir bölməsi də ləhcələrin və şivələrin öyrənilməsidir. Əgər bu öyrənilirsə, elmin predmetidirsə, bunu ifadə etmək niyə təhqir olmalıdır ki? Təhqir o deməkdir ki, kütləvi şəkildə onu ifadə etmək olmaz, bu kiminsə ləyaqətini alçalda bilər. Naxçıvanlıların hamısı istisnasız olaraq “hə da bə” deyir. Bu da “hə da bəs”in ixtisar olunmuş formasıdır. Biz “s” hərfini ixtisara salıb, “bə” deyirik. Bir-iki belə söz var.
Mən İsa Həbibbəylidən fərqli olaraq Naxçıvan şivəsində bir çox sözləri öyrənməyə cəhd etmişəm ki, bunlar hardan meydana gəlib. Çox maraqlı bir faktla rastlaşdım ki, bunu İsa Həbibbəyli də bilsin, həm Naxçıvanda yer adları, həm də Naxçıvanın ayrı-ayır ləhcələrində bəzi sözlər var ki, Azərbaycan dilində də yoxdur, Azərbaycanın digər dialektlərində də istifadə olunmur, ancaq Naxçıvanda o sözlər istifadə olunur.
Mahmud Qaşqarlı «Divanü Lüğət-it-Türk» kitabında rast gəldim ki, sən demə, Naxçıvanda bəzi kəndlərin adaları uyğur adlarıdır. Məsələn, Qaraçux, Yarımca, Dizi, Qarabağlar və s. Bunlar Şərqi Türküstanda şəhər adlarıdır və Naxşıvan ləhcəsində bir çox sözlər də Mahmud Qaşqarlının «Divanü Lüğət-it-Türk» kitabında türk sözləri kimi əks olunur. Məsələn, bizdə xor, dizi, şəltə, tünnə sözləri ki, bunlar qədim türk sözləridir. Hansı ki, bu gün Naxçıvan ləhcəsində istifadə olunur. Bu baxımdan ləhcə və şivəni ifadə etmək niyə təhqir hesab olunmalıdır? Biz onsuz da elə danışırıq da, istəyirsən onu karikaturada yaz, istəyirsən də yazma. Mənim dədəm də, anam da elə danışıb, mən də uzun illərdir Bakıda yaşamağıma baxmayaraq belə danışıram. Hətta mənim Norveçdə yaşayan nəvəm var, orda doğulub, indi 5-ci sinifdə oxuyur və Norveç dilində təhsil alır, amma xalis Naxçıvan ləhcəsində danışır...
- Maraqlıdır ki, dost adlandırdığınız İsa Həbibbəyli öz yazısında Sizi “yad ölkələrdəki məkrli niyyətli xüsusi dairələrin” sifarişini yerinə yetirməkdə də ittiham edir...

(Ardı var)

Ayxan İldırımtürk

Hurriyyet.org