"Xalq inqilab edəcək qədər gücə malikdirsə, onda seçkiyə gedib hakimiyyəti dəyişə bilər"

"Azərbaycanda inqilab olarsa, birinci Rusiya müdaxilə edəcək"

Bugünlərdə, daha dəqiq desək, fevralın 9-da Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) qərargahında 15-ə yaxın qeydiyyatdan keçmiş partiyanın rəhbər şəxslərinin, funksionerlərin toplantısı olub. Qeyd edək ki, ADP sədri Sərdar Cəlaloğlunun dəvəti ilə baş tutan görüşdə Azərbaycanda seçki taktikası mövzusu müzakirə edilib. Məsələnin maraqlı tərəfi ondadır ki, sözügedən toplantıya bir neçə gün qalmış və ondan sonra belə bir məlumat yayıldı ki, guya ADP sədri Azərbaycan Xalq Hərəkatını (AXH) parçalamaq, ona alternativ birlik yaratmaq iddiasındadır. Məhz elə bu səbəbdən də məsələ ilə bağlı daha ətraflı malumat almaq, eyni zamanda digər mühüm mövzulara dair mövqeyini öyrənmək məqsədiylə ADP sədri, prezidentliyə keçmiş namizəd Sərdar Cəlaloğlu ilə mühüm mövzularla bağlı söhbətləşdik.

"Bu tədbiri Azərbaycan Xalq Hərəkatına alternativ birlik yaratmağa çalışmaq kimi təqdim etmək, ən azı siyasi savadsızlıqdan başqa bir şey deyil"
 
- Sərdar bəy, ilk öncə toplantının məqsədi ilə bağlı daha geniş məlumat verməyinizi istərdik. Çünki belə bir iddia səsləndirilir ki, partiyaları bir araya yığmaqda məqsəd AXH-nı parçalamaq, həmin formatda yeni birlik yaratmaqdır.
- Əvvəla, onu deyim ki, Azərbaycan Xalq Hərəkatı 2-3 aydır təsis olunub. Azərbaycan Demokrat Partiyası isə 1990-cı ildən fəaliyyət göstərən siyasi partiyadır. Ona görə də bizim bu 30 ildə ardıcıl olaraq həyata keçirdiyimiz aksiyalardan biri olaraq belə bir tədbiri təşkil etməyimizi guya Azərbaycan Xalq Hərəkatına alternativ birlik yaratmağa çalışmaq kimi təqdim etmək, ən azı siyasi savadsızlıqdan başqa bir şey deyil. Biz onsuzda ənənəvi olaraq hər il seçkilərlə, müxtəlif siyasi məsələlərlə bağlı bir sıra siyasi partiyaların iştirakı ilə toplantı təşkil edirik. Bu qəbildən olan son toplantının Azərbaycan Xalq Hərəkatına alternativ olmamasının dəlillərindən biri də siyasi partiyaların iştirakı ilə baş tutan tədbirə adıçəkilən hərəkatının həm idarə hetyətinin bütün üzvləri ilə yanaşı, onun rəhbəri İsgəndər Həmidovun da dəvət olunmasıdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda qəribə siyasi tendensiya müşahidə olunur. Belə ki, kimsə bir təşəbbüs qaldırırsa, yol göstərirsə, digərləri dərhal həmin təşəbbüsün, bütün istiqamətlərdə proseslərin getməsinin qəti əleyhinə çıxır və bu prosesləri özünə qarşı bir xəyanət, satqınçılıq kimi qələmə verməyə çalışırlar. İndi də onlar seçki taktikasının gündəmə gətirilməsini Azərbaycan Xalq Hərəkatına böyük bir zərbə, hökumətin tapşırığı ilə həyata keçirilən aksiya, xəyanət kimi dəyərləndirirlər. Bunlar hamısı əsassız ittihamlardır. Axı, kim deyir ki, biz ancaq yeganə bir yolla gələcəyə gedə bilərik?! Məşhur bir söz var: "Ağıllı kişi öz malını bir gəmiyə yükləməz". Hətta Allah-Təala "Qurani-Kərim"də təriqətlər haqda buyurur ki, siz müxtəlif yollar seçibsiz, seçməyin, parçalamayın. Əgər ayrı-ayrı yollardasınızsa, onda heç olmasa mübahisələrinizi axirətə saxlayın. Odur ki, Azərbaycanda hakimiyyəti dəyişməyin yollarının - inqilabi, seçkilər və ya küçə hərəkatı - hansının düz olduğunu biz yalnız onun axirəti, yəni hadisənin son nəticəsi ilə bilə bilərik. Hələlik isə nə seçki, nə mitinqlər, nə də inqilabi yolla hakimiyyəti dəyişdirməyin axirəti gəlib çatıb. Axirət yoxdursa, onda sən bu yolların hansının düz, daha effektli və xalqın maraqlarına daha uyğun olduğunu hardan bilirsən?!
 
"Azərbaycan Xalq Hərəkatının hakimiyyət məsələsi qoymaq ixtiyarı yoxdur"
 
Bundan başqa, Azərbaycan Xalq Hərəkatı yeni yaranıb, qeydiyyatdan keçməyib və keçmək fikri də yoxdur. O, bir hərəkatdır və siyasi partiyalarla eyni məqsədləri güdə bilməz. Siyasi partiyaların nizamnaməsinə görə, hakimiyyətə gəlmək vəzifəsi var. Xalq hərəkatlarının isə hakimiyyətə gəlmək vəzifəsi yoxdur. Yəni ADP bir partiya kimi mövcuddursa, mütləq hakimiyyətə gəlmək məsələlərini gündəmdə saxlamalıdır. Xalq hərəkatı isə belə bir məsələni gündəmdə saxlamamalıdır. Bu səbəbdən də seçki məsələsini gündəmə çıxardıqda, bunu Azərbaycan Xalq Hərəkatına xəyanət kimi qələmə verənlər bilməlidir ki, elmi şəkildə yanaşdıqda AXH-nın hərəkat olaraq ümumiyyətlə, hakimiyyət məsələsi qoymaq ixtiyarı yoxdur. Yox, əgər Azərbaycan Xalq Hərəkatı da bir partiyadırsa, sadəcə adı xalq hərəkatıdırsa, o zaman adamdan soruşarlar ki, sən başqa partiya, mən başqa partiya, səninlə nə ortaq marağım ola bilər?! Əgər sən həqiqətən də Azərbaycan Xalq Hərəkatı yaradıbsansa, onda hakimiyyətə gəlmək kimi bir məqsədin ola bilməz. Siyasi partiyaların mahiyyəti isə hakimiyyətə gəlmək olduğuna görə, məqsədlərimiz qətiyyən üst-üstə düşmür ki, mən də sənə alternativ yaradım. Burada əsas problem ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda siyasi maariflənmə çox aşağıdır. Hətta liderlərin, xalqın qabağına çıxan adamların bir çoxu siyasətin nə olduğunu, onun əlifbasını bilmir. Bəziləri biliksizlikdən, bəziləri isə avantürist olaraq bu yolun səhv, perspektivsiz olduğunu bilərək, bu cür fikirlər yaymaqla ictimaiyyətdə çaşqınlıq yaradırlar.
 
"İnqilablar heç vaxt xalqlara xoşbəxtlik gətirməyib"
 
- Sizcə, hakimiyyətə gəlməyin ən doğru yolu hansıdır?
- Azərbaycanda hakimiyyətin yalnız mitinqlərlə, yəni elmi dillə desək, küçə demokratiyası yolu ilə dəyişdirilməsini istəyənlər də var, bizim kimi seçki tərəfdarları olanlar da. Azərbaycan Xalq Hərəkatı isə "inqilab, inqilab" deyir. Şəxsən mən Azərbaycanda inqilab tərəfdarı deyiləm. Əgər Azərbaycan Xalq Hərəkatı inqilab ideyasını ortaya atıbsa, mən dərhal ordan uzaqlaşıb onun əleyhinə çıxacam. Çünki inqilablar heç vaxt xalqlara xoşbəxtlik gətirməyib. Bizim dinimiz də cəmiyyətin yalnız tədricən dəyişilməsini əmr edir. Buna görə də "Qurani-Kərim" 22 ilə nazil olub. Allah-Təala "Tövrat" və "İncil"in birdəfəlik, "Qurani-Kərim"in isə tədricən, 22 ilə nazil olma səbəblərini izah edir. "Tövrat"ın nazil olmasının bir məqsədi olub ki, o da yəhudiləri fironun köləliyindən xilas etməkdir. Bu da birdəfəlik aksiya ola bilər. "İncil"ə gəlincə, Allah-Təala İsa peyğəmbərə vəh etdiyi başlanğıc bilgilərin hamısını əvvəlcədən bir yerdə verib. Lakin Məhəmməd peyğəmbər birdəfəlik aksiya üçün göndərilməyib. O, bütün insanlığa göndərildiyinə görə, İslam dinini qəbul etmək üçün hökmün qəlblərə oturması lazımdır. Bunun üçün də Allah-Təala deyir ki, sizin qəlblərinizi sabitləşdirmək, əqidənizi möhkəmləndirmək üçün "Qurani-Kərim"i tədricən nazil eydim. Bu, o deməkdir ki, inqilablarda heç bir əqidə sabit olmur. Məsələn, "Oktyabr-inqilabı"nda yüzlərlə siyasi lider, bir neçə təşkilat, partiya inqilabda iştirak etdi, lakin sonda "Bolşeviklər" hamısını qırıb qabağa çıxdılar. İran inqilabında yüzlərlə ayətullah şahı yıxdı, tüdəçilər iştirak etdi, ancaq Xomeyni gəlib tüdəçiləri güllələtdirməyə başladı. Yəni məşhur misalda deyildiyi kimi, inqilab öz balalarını yeyir. Odur ki, inqilabların xalqlara heç bir xeyri yoxdur. Əgər Azərbaycan xalqı inqilab edəcək qədər gücə malidirsə, onda seçkiyə gedib hakimiyyəti dəyişə bilər. Deyilər ki, seçkilər yolu ilə hakimiyyəti dəyişmək mümkün deyil. Niyə? Çünki bu günə qədər Azərbaycanda seçkilərə 25 faizdən artıq seçici gəlməyib. Onzuda seçicilərin 60 faizi ölkədən kənardadır. Hər məntəqədə təxminən, 1500 seçici varsa, onun 200-300-ü seçkiyə gəlir. Bu halda isə seçkiyə gəlməyən 70 faizin səsini hökumət özünə götürür. Real gələnlərin də bir hissəsi hökumətə səs verəndə, seçkiləri saxtalaşdırırlar. İnqilab isə xalqın ən azı yarısının iştirakını tələb edir. Əgər xalqın böyük hissəsi inqilaba gələcəksə, onda elə qoy, həmin çoxluq seçkiyə gəlsin və hakimiyyəti bu yolla dəyişsin. Bundan başqa, inqilaba gələn adamlar dinc mitinqə gəlsə, bununla da yarım milyon adam mitinqdə iştirak etsə, hökumət dəyişməyəcək? Dəyişəcək. Elə isə onda niyə inqilab, dağıdıb məhv etmək, qan tökmək, ölkədə düşmənçilik toxumu səpmək istəyirsən?! Mən Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri kimi siyasətə gəldiyim ilk gündən Mahatma Qandinin ideyalarını müdafiə etmişəm və həmin ideyaların Azərbaycanda tətbiq olunmasına çalışmışam. Yəni dinc, demokratik mübarizə üsullarına üstünlük vermişəm. Sadəcə, Azərbaycan xalqı dinc, demokratik üsullarla mübarizəyə hazır deyil və biz çalışırıq ki, xalqı buna hazırlayaq.
 
"Bu gün Azərbaycanda hətta siyasi liderlər belə, 1988-ci ildən aşağı səviyyədə şüura malikdir"
 
Onu da qeyd edim ki, ölkədəki siyasi qüvvələrin böyük əksəriyyəti dinc, demokratik mübarizə aparmaq istəmədiyinə görə, bizim naliyyətimiz hələlik uzanır. Əslində, fundamental siyasi dəyişikliklər üçün 30-40 il çox az bir vaxtdır. Məsələn, Cənubi Afrika Respublikasının ilk qaradərili prezidenti olan Nelson Mandela 30 ilə yaxın həbsxanada yatmışdı. Vyetnamın keçmiş Prezidenti Xo Şi Mi təkcə 30 il mühacirətdə yaşayıb. Xomeyni 1933-cü ildə şaha qarşı başladılan mübarizəni 1979-cu ildə qələbəyə çıxardı. Leninin tərəfdarlarının 19-cu əsrin axırlarında başladığı hərəkat təxminən, 30 ilə sonra qələbə qazandı. Lakin bu zaman Lenin dedi ki, inqilabımız həddən artıq vaxtından qabaq olduğu üçün biz inqilabın bütün vəd etdiyini xalqa təqdim edə bilmədik. Yəni sosial dəyişikliklər bir-iki günə həll edilə bilməz. Onu da bildirim ki, sosial dəyişikliklərin başladığı və sona çatacağı ara mərhələdə Azərbaycan müxalifəti lazım olan vəzifələri yerinə yetirmir. Bunun əsas səbəbi isə siyasi maarifləndirmənin olmamasıdır. Bu gün Azərbaycanda hətta siyasi liderlər belə, 1988-ci ildən aşağı səviyyədə şüura malikdir. Belə ki, müasir dünyada gedən hadisələrdən, qlobal siyasətdən başları çıxmır, regional siyasəti təhlil edə bilmirlər. Bundan başqa, ayrıca bir ölkədə dəyişilmələrin nə nəzəriyyəsini, nə də mexanizmini bilirlər. Bu səbəbdən də Azərbaycanda inqilab tərəfdarı olanları siyasi avantürist hesab edirəm. Biz liderlərin vəzifəsi xalqı gedə biləcəyi yola aparmaqdır. Yəni sən mitinq haqda qərar verirsən, lakin mitinqə adam gəlmir. Bu o deməkdir ki, mitinq haqda qərarın səhvdir. Və ya inqilab deyirsən, ancaq insanlar inqilabın dalınca gəlmir. Deməli, bu qərarın yanlışdır. Təcrübə onu göstərir ki, mitinqlərə gələnlərdən də 10 dəfə çox adam seçkiyə gəlir. Bu baxımdan, əgər seçkiyə gələnlərin sayı mitinqə gələndən daha çoxdursa, o zaman biz fəaliyyətimizi seçki üzərində qurmalıyıq. Ona görə də hesab edirəm ki, Azərbaycanda hakimiyyətin dəyişdirilməsinin ən doğru yolu seçkidən keçir. Bundan başqa heç bir yol nə Azərbaycan dövlətinin və xalqının maraqlarına uyğundur, nə də indiki geopolitik şərtlər daxilində mümkündür.
 
"Dünya təcrübəsi göstərdi ki, nə İran inqilabı, nə də Oktyabr İnqilabı xalqa vəd etdiyi xoşbəxtliyi verə bildi"
 
- Sözügedən görüşdə iştirak edən partiyalar seçki ilə bağlı nə düşünürlər? Onlar iqtidarla mübarizədə, yəni hakimiyyətə gəlmək üçün hansı yola üstünlük verirlər? Ümumiyyətlə, onların bu barədə mövqeləri sizi qane edirmi?
 
- Siyasi partiyaların fikirlərinin taktiki məsələlərdə üst-üstə düşməsi çox nadir hallarda meydana çıxa bilər. Düzdür, strategiyada, yəni Azərbaycanın müstəqilliyi, demokratikləşməsi və digər məsələlərdə hamımızın məqsədləri eynidir. Lakin partiyalar ideologiyasından, sosial bazasından, elektoratından, resurslarından asılı olaraq taktiki qərarlar qəbul edir. Məsələn, birinin pulu çoxdursa, o daha çox fəallıq üzərində işi qurmaq istəyir, birinin ağlı varsa, o daha çox nəzəri bilgilər, maarifləndirmə ilə bu yolu həyata keçirmək istəyir. Xaricdən dəstəyi olan isə tamamilə fəqrli yol tutur. Ona görə də partiyalarla bir araya gəlib müzakirə apardıq və demək olar ki, əksər adamın fikri üst-üstə düşmədi. Məsələn, Pənah Hüseyn dedi ki, seçkiyə gedəni xain adlandıracam. Biri dedi ki, seçkinin şərtləri dəyişdirildikdən sonra seçkiyə getmək olar. Mənsə, bu məsələdə Mahatma Qandinin ideyalarını dəstəkləyirəm. O deyir ki, biz nəticələr haqda deyil, fəaliyyət haqda düşünməliyik. Bu gün seçkiyə getməmək seçki fəaliyyətindən imtina deməkdir. O adamlar deyir ki, nəticədə biz seçilməyəcəyiksə niyə seçkiyə gedirik. Qeyd etdiyim kimi, Mahatma Qandi isə deyir ki, nəticəni düşünmək olmaz, fəaliyyəti düşünməlisən. Burada çox dərin məntiq var. Əgər biz nəticəsiz olduğuna görə mitinqlərə, eyni zamanda, nəticəsizliyi səbəbindən seçkilərə getmiriksə, onda faktiki olaraq indidən dinc demokratik mübarizə üsullarından imtina etmiş oluruq. Bu halda yalnız inqilab variantı qalır. Bu, o deməkdir ki, indiki şərtlər daxilində seçkiyə getməyənlərin alternativi inqilabdır. Əvvəla, gəlin bu inqilabın adını qoyaq. İrandakı kimi dini inqilab edəcəksiniz, yoxsa Rusiyadakı kimi sosialist inqilabı? Axı, inqilabın başqa adı yoxdur. Demokratik inqilab obrazlı ifadədir. Odur ki, ilk öncə inqilabın adını qoymaq lazımdır. Hamı bilməlidir ki, sənin inqilabının adı nədir. Dünya təcrübəsi göstərdi ki, nə İran inqilabı, nə də Oktyabr İnqilabı xalqa vəd etdiyi xoşbəxtliyi verə bildi.
 
"Ağıllı adamsansa, xalqın dəstəyi varsa daha az itki verən seçki yolunu seçməlisən"
 
Bildiyiniz kimi, Venesualada parlamentin sədri özünü prezident elan edir və dünyanın bütün demokratik ölkələri onu müdafiə edir, hakimiyyətdə olan qüvvəyə qarşı birləşiblər. Bunun analoqu yoxdur. Əgər doğrudan da dünya Azərbaycanda da dəyişiklik istəyirsə, onda bu modeli bizdə də tətbiq etmək olar. Yəni parlamentdə bir nəfərin üzərində iş qura bilərlər. Lakin xalqdan mandat almayan şəxs üzərində heç kəs, heç bir demokratik ölkə iş qurmur. Küçədə hansısa siyasi liderin üzərində iş qurmaq söhbəti yoxdur. Bu, ancaq inqilablarda ola bilər. Bundan başqa, Gürcüstanda Saakaşvilinin və Ermənistanda Paşinyanın hakimiyyətə gəlmə modeli də var. Onlar parlamentdə təmsil olunurdular, kənardan da müəyyən təzyiqlər var idi. Məsələn, Ermənistanda Rusiya təzyiq edib hakimiyyəti dəyişdirdi, Gürcüstanda isə ABŞ-ın dəstəyi ilə hakimiyyət dəyişdirildi. Bizim öz təcrübəmizdə də bu cür hal mövcuddur. Belə ki, Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı zamanında parlamentdə 20 nəfər deputatımız vardı. Həmin 20 nəfər 360 nəfər kommunist deputata rəğmən, rejimi dəyişdi. Gördüyünüz kimi, parlamentdə azlıq təşkil edən bir vaxtda şərtlər sənin xeyrinə olduqda həmin azlıq çoxluqdan daha effektiv fəaliyyət göstərə bilir. Yəni arxasında xalqın dayandığı azlıq artıq çoxluqdur. Odur ki, parlamentdəki bir nəfərin üzərində iş qurub Azərbaycanda siyasi hakimiyyəti dəyişdirmək olar. Ona görə də seçkiyə getməyin əleyhinə olan qüvvələri başa düşmürəm. Çox maraqlıdır ki, tədbirə dəvət etdiyimiz partiyalardan cəmi üçü bu günə qədər parlament seçkilərində iştirak edib mandat alsa da, Milli Məclisə düşməyib. Yerdə qalan partiyalardan elələri var ki, eyni şərtlər daxilində hərəsi 2-3 dəfə deputat olub. Məlumunuzdur ki, İsgəndər Həmidov 1990-cı illərdə deputat seçilib. İndi sual olunur: Həmin dövrdə Azərbaycanda demokratiya vardı? O vaxt sovet qanunları ilə seçki keçirilib. Hansıki biz o höluməti yıxmaq istəyirdik. Bu halda, nə üçün həmin seçkidə iştirak etdilər?! Həmin "İstiqlalçı deputatlar" dediyimiz şəxslər Azərbaycan parlamentinə necə seçildilər?! Biz Naxçıvanda necə seçildiyini bilirik. Bəs, Bakıda necə seçildi? Əgər küçə hərəkatı olmasaydı, onda həmin şəxslər İstiqlal Bəyannaməsini imzalaya, parlamentdə ağzını açıq söz deyə bilərdi? Yox. Deməli, seçki şəraitinin heç bir mənası yoxdur. Beləliklə, məlum olur ki, istər inqilab, istər seçki, istərsə də dinc küçə hərəkatı üçün mütləq xalqın aktivliyi, birliyi lazımdır. Əgər sənin belə bir gücün varsa, onda nədən bunu dinc yolla, seçki ilə hakimiyyətə gəlməyə sərf etməyib dağıdıcılığa sərf edirsən?! Ağıllı adamsansa, xalqın dəstəyi varsa daha az itki verən seçki yolunu seçməlisən. Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri kimi mən bu yolu seçirəm!

"Görünür, burada məqsəd ya intiqamçılıq, ya da xarici qüvvələrin dəstəyi ilə Azərbaycanı işğal etdirməkdir"

- Sərdar bəy, sizcə inqilab yolunu seçənlərin məqsədi nədir? Qeyd etdiyiniz kimi, həm dinc mitinq, həm seçki, həm də inqilab üçün mütləq xalqın dəstəyi lazımdır. Əgər inqilab tərəfdarlarının belə bir dəstəyi varsa, o zaman nədən demokratik mübarizə üsulu olan seçki yolu ilə hakimiyyətə gəlməkdən imtina edirlər?
- Əgər xalqın yetərincə dəstəyi varsa, onda onu inqilaba aparmağa lüzum yoxdur. Bu zaman ən doğru yol seçkilərdə iştirak edib xalqın dəstəyi ilə qələbə qazanmaqdır. İnqilab tərəfdarları isə deyirlər ki, seçki yolu ilə hakimiyyəti dəyişmək mümkün deyil. Bu, o deməkdir ki, əslində inqilab üçün də lazım olan elektorat yoxdur. 50+1-lik elektorat varsa, onların dəstəyi ilə Azərbaycanda hakimiyyəti dinc yolla dəyişdirmək mümkündür. Əgər belə bir elektoratın varsa, onda sual olunur: Sənin ölkədə dəyişiklikləri qanlı, inqilabi yolla həyata keçirməkdə məqsədin nədir? Görünür, burada məqsəd ya intiqamçılıq, ya da xarici qüvvələrin dəstəyi ilə Azərbaycanı işğal etdirməkdir. Bunun başqa nəticəsi ola bilməz. Yaxın Şəqr hadisələri, İran və Rusiya inqilabları bunu göstərir. Belə ki, inqilab nəticəsində Lenin rus çarının ailəsini, xəstə oğlunu belə, güllələtdirdi. Çünki Lenin qardaşının intiqamını alırdı. Digər ölkələrdə baş verən inqilablar da bunu göstərdi ki, inqilabçıların sırasında intiqamçılar var. Halbuki, intiqamçılıqla siyasət aparmaq olmaz. Bəli, Azərbaycan iqtidarı rüşvət və korrupsiyaya yol açır. Bunlar Konstitusiyaya, xalqın maraqlarına zidd olduğuna görə bəyənmirik. Bu iqtidar xalqın maraqlarına zidd siyasət aparırsa, bu o demək deyil ki, biz də xalqımızın mənafeyinə cavab verməyən bir yol tutmalıyıq. Bildiyiniz kimi, Suriyada 1 milyon adam ölüb, 8 milyon isə ölkəni tərk edib. Bununla yanaşı, Suriyanın bütün tarixi, mədəni irsi yox olub gedib. Tutaq ki, bu gün Bəşər Əsəd getdi və yerinə bir başqası gəldi, Suriya xalqı itirilənlərin yerini neçə ilə bərpa edəcək? Təxminən, 50-60, bəlkə də 100 ilə. Bu səbəbdən də deyirəm ki, elə bir addım ataq ki, nəticəsini aradan qaldırmaq üçün 100 il lazım olmasın. Bu baxımdan, ADP-nin qərargahında baş tutan toplantıda iştirak edən və inqilab tərəfdarı olan siyasi partiyaların mövqeyini qətiyyən dəstəkləmirəm. Mənim intiqamçı hissim yoxdur. Düzdür, bu hökumət məni həbs edib, işgəncə verib. Lakin buna rəğmən, heç kəsi asmaq, kəsmək kimi bir fikrim yoxdur.

"Onlar bir məsələni unudurlar ki, şimal elə şimaldır və şimaldan gələn külək hər zaman soyuq olub"

- Necə düşünürsünüz, seçkiləri boykot etməklə nəsə əldə etmək mümkündür?
- Hesab edirəm ki, seçkidə iştirak etmək istəməyənlərin arqumentləri başadüşülən deyil. Deyirlər ki, seçkidə iştirak etməyək. Yaxşı, bəs onda nə edək?! Camaat mitinqə gəlmir, daha doğrusu mitinqə gələnlərin sayı ilə hökuməti dəyişmək mümkün deyil. İnqilab isə Azərbaycan xalqının maraqlarına uyğun deyil. Bu halda gəlin, hamımız siyasi fəaliyyətdən imtina edək, gedib evimizdə oturaq və görək bu hadisələr kortəbii hara gedir. Mən bunun qəti əleyhinəyəm. Çünki xalq  mitinqlərdə iştirak etdikdə, bir də seçkilərə gəldikdə aktivləşir. Ən anti-demokratik seçkidə belə, ölkə əhalisinin müəyyən bir hissəsi fəallaşır, müxalifət özü də aktivləşir, təşkilatlanır, müşahidəçilər gəlir, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqəti olur. Biz bu fürsəti niyə əldən buraxmalıyıq?! Biz indiyə qədər seçkiləri bir neçə dəfə boykot etmişik. Lakin Azərbaycan qanunları və beynəlxalq hüquqa görə, boykot edilən seçkilərin nəticələrinin tanınmaması ilə bağlı heç bir müddəa yoxdur. Seçkilər qeyri-qanunidirsə, saxtalaşdırma varsa və xalq hakimiyyəti yıxmırsa, onda beynəlxalq ictimaiyyət onu qəbul edir. Bu, passiv legitimləşmədir. İki cür legitimləşmə var ki, onun birincisi qanuni yolla hakimiyyətə gəlmək, digəri isə qeyri-qanuni gəlirsən, ancaq xalq sənin hakimiyyətinə dözür. Baxın, indi müxalifətdə təmsil olunan bir sıra partiyalar deyir ki, seçki şərtləri dəyişdirilməlidir və bundan sonra seçkiyə getmək olar. Hökumət isə deyir ki, dəyişmirəm. Bu zaman seçkiyə getməyənlər alternativ qoymalıdır. Deyəcəklər ki, xalqı ayağa qaldırıram. Başa düşmək istəmirlər ki, xalqı ayağa qaldırmağı bacarsanız, elə seçki yolu ilə qələbə qazanmaq olar. Bir məntəqədə 1500 seçicidən 600-ü sənə səs versə və gəlib məntəqənin qarşısında dursa, seçkini kim saxtalaşdıra bilər? Hə, bu 600 adam qorxusundan gəlmirsə, onda onlar heç inqilaba da gəlməyəcək. Dinc prosesə qoşulmayan adam, inqilaba qoşular? Təbii ki, yox. Bəli, hazırda Azərbaycanda 2-3 faiz radikal təfəkkürlü adam var. Lakin onların böyük bir hissəsi siyasi proseslərdə iştirak etmirlər. Xüsusən də Rusiyada yaşayan azərbaycanlılar bu sahədə çox aktivlik edir, "inqilab, inqilab" deyirlər. Əgər Rusiyada iqtisadi tənəzzül olmasaydı, ordakıların vecinədə də deyildi ki, Azərbaycandakı qohum-qardaşı ölür, ya yox. İndi qalxıblar ayağa ki, gəlin Azərbaycanda inqilab edək. Hətta deyirlər ki, həmişə şimaldan-Rusiyadan bizə pislik gəlib, lakin deyəsən, bu dəfə yaxşılıq gələcək. Onlar bir məsələni unudurlar ki, şimal elə şimaldır və şimaldan gələn külək hər zaman soyuq olub. Odur ki, şimaldan heç vaxt bizə xeyir gələ bilməz. Bu gün Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların adı ilə sosial şəbəkələrdə çıxış edənlərin kimliyini hardan bilirsiz? Kim zəmanət verə bilər ki, Rusiya bəzi adamları seçib sosial şəbəkələrdə aktivləşdirərək Azərbaycanda inqilabın baş verməsinə çalışmır? Tutaq ki, Azərbaycanda inqilab oldu. Bu zaman xaricdən inqilaba müdaxilənin qarşısını kim alacaq? Bunu düşünən varmı?! İnqilab olan hər bir ölkəyə xaricdən müdaxilələr olub. Misal kimi, Suriya və İraqı göstərmək olar. Eyni zamanda, Venesuelaya bir tərəfdən ABŞ, digər tərəfdən isə Rusiya və Çin müdaxilə edir. Açığı deyim, Azərbaycanda inqilabın olmasını arzulayanlar və buna çalışanların Rusiya tərəfindən bu və ya başqa şəkildə dəstəkləndiyini düşünürəm. Çünki Azərbaycanda inqilab olsa, bura birinci Rusiya müdaxilə edəcək. Yəni Rusiyanın müdaxiləsi üçün hüquqi zəmin yaranır. Buradan da belə çıxır ki, inqilab istəyənlər bu və ya başqa şəkildə Rusiyanın maraqlarına xidmət edirlər.

"Bu gün seçki ilə bağlı bəyanat verənlər o vaxt oyun oynamasaydılar, o zaman biz çoxdan başqa bir yoldaydıq"

- Seçkini boykot edənləri də inqilab tərəfdarları, yəni qeyd etdiyiniz kimi, Kreml tərəfindən dəstəklənənlərlə eyni sıraya qatmaq olarmı?
- Onları həmin sıraya qatmaq olmaz. Çünki onlar seçkini boykot edərək, Azərbaycanda destabilizasiyaya, vətəndaş qarşıdurmasına, inqilaba səbəb ola biləcək bir yol seçmirlər. Onlar sadəcə, seçkinin şərtləri ilə razılaşmadıqları üçün prosesə qatılmaq istəmirlər. Seçkilərin bir çox kriteriyası var. Biri demokratiklik, biri qanunilik, biri vicdanlılıq və sairədir. Qanunilik o deməkdir ki, bir ölkənin konstitusiyasında seçki varsa, o seçki formal da olsa keçirilməlidir. Demokratiklik o deməkdir ki, seçkidə xalq daha aktiv şəkildə iştirak etməlidir. Bu da xalqın özündən asılıdır. Qeyd edim ki, 2005-ci il parlament seçkiləri ərəfəsində minlərlə insanın adı seçki siyahısında yox idi. Bəlkə də 100 min adam məhkəmədən kağız alıb seçkidə iştirak etdi. Onda da müxalifətin böyük bir cinayəti oldu. Yoxda o vaxt 30-35 nəfər parlamentə düşəcəkdi və bu gün Azərbaycan başqa bir nöqtədə olacaqdı. Eynilə bu gün seçki ilə bağlı bəyanat verənlər o vaxt oyun oynamasaydılar, o zaman biz çoxdan başqa bir yoldaydıq. Həmin adamlar o zaman buna qarşı gəldilər, oyun oynadılar. 75 yer istəyirdilər. Yəni inqilab olsun. O vaxtkı parlamentdə 75 yer müxalifətin olsaydı, dərhal prezidentin istefası qoyulacaqdı. Şəxsən mən o zamankı prosesin əsas rəhbərlərindən biri kimi sual verirəm: Bizim 75 nəfər mandat ala biləcək adamımız var idi? Ən yaxşı halda, bizim 50-55 nəfər mandat alan adamızın vardı. Onların 30-40-ı həqiqətən mandat almışdı, qalanları isə mübahisəli idi. Yerdə qalan dairələrdə elə adamları namizəd kimi vermişdilər ki, onlar heç 5 səs də toplamamışdı. Bu gün seçkiyə qatılmağa qarşı olanlar o zaman deyirdilər ki, ona da mandat verin. Beləliklə, seçkini boykot edənlərlə Azərbaycanda siyasi dəyişikliklərə imkan verməyənlər eyni adamlardır. Bir daha bildirirəm ki, Azərbaycanda tədrici dəyişilmələrdən başqa qalan bütün yollar xalqın, dövlətin mənafeyinə ziddir.

"Partiyamız Azərbaycandakı prosesləri müsbət məcraya yönəltmək üçün iqtidarla əməkdaşlıq etmək istəyir"

- Sərdar bəy, sözügedən tədbirə hansı partiyalar gəlməmişdi? Sizcə, onların toplantıya qatılmamalarının səbəbi nədir?
- İki partiya gəlməmişdi, AXCP və Müsavat. Əli Kərimlini dəvət etmişdik, Arif Hacılıyla isə şəxsən özüm danışmışdım. Arif Hacılı demişdi ki, gələcəm, lakin gəlmədi. Onun görüşdə iştirak etməməsinin təxmini səbəbləri budur ki, tədbirdə iştirak edən bəzi adamları şəxsi olaraq qəbul etmir. Məsələn, debatda İqbal bəylə mübahisə edib, Tural Abbaslı Müsavat Partiyasından çıxıb. Və ya hansısa digəri ilə şəxsi münasibəti olmadığı üçün gəlməyib. Motivi budur. Əli Kərimli isə hesab edir ki, həmin tədbirdə iştirak edən partiyalar iqtidarla əməkdaşlıq edir. O, nəzəri cəhətdən hazırlığı çox aşağı səviyyədə olan adamdır. Mən indiyə qədər onun danışıqlarında, çıxışlarında hansısa bir nəzəriyyəyə, hansısa siyasi filosofun fikirlərinə istinad etdiyini, dünya təcrübəsindən sitat gətirdiyini görməmişəm. Əli Kərimli ancaq "Bu iqtidar korrupsionerdir, bu iqtidar getməlidir, biz gəlməliyik" kimi fikirlər səsləndirir. Hələ görməmişəm ki, o, dediyi fikirlərin arxasında hansısa yolları göstərsin. Nisbet sosial dəyişilmələr nəzəriyyəsinin banisidir. Bütün dünya xalqları da dəyişilmələrdən istifadə edərkən nəzəri məsələləri Nisbetdən öyrənir. O, deyir ki, dəyişilmələrin 3 səbəbi var. Birincisi, bilik toplanmalıdır, ikincisi, sərvət toplanmalıdır və nəhayət, hökumətlə xalq arasında vasitəçilər olmalıdır. O deyir ki, bu vasitəçilər siyasi partiyalar, həmkarlar təşkilatı, qeyri-hölumət təşkilatlarıdır. Yəni demokratik institutlardır. Əgər bir müxalifət partiyası varsa və iqtidarla əməkdaşlıq etmirsə, deməli o siyasi partiya deyil. İndi Azərbaycanda iqtidarla əməkdaşlıq etməyi xəyanət kimi başa düşürlər. Bunun da bir səbəbi var. Azərbaycan müxalifətində təmsil olunan bir qrup şəxs iqtidarla gizli əməkdaşlıq edib və xalqın maraqlarına zərbə vurub. ADP isə onlardan fərqli olaraq iqtidarla açıq əməkdaşlığın tərəfdarıdır. Partiyamızın bununla bağlı 2005-ci ildə qəbul edilmiş qərarı var. Odur ki, biz Azərbaycan iqtidarı ilə siyasi dialoqa getməyə hazırıq və bu cür dialoqların bir çoxunu təşkil etmişik. Eynilə, Mahatma Qandi deyir ki, biz İngiltərə işğalçılarının Hindistandakı məmurları ilə əməkdaşlıq etmədən ölkədə dəyişikliklərə nail ola bilməyəcəyik. Gördüyünüz kimi, həm təcrübə, həm də nəzəriyyə deyir ki, əməkdaşlıq etmək lazımdır. Mən də əməkdaşlıq haqda qərar qəbul etmişəm, sənsə deyirsən ki, xainsən. Mən xain deyiləm. Belə çıxır ki, Nisbet də, Mahatma Qandi də xaindir. Çünki bu, onların ideyasıdır və mən bu ideyanı Azərbaycanda həyata keçirməyə çalışıram. Odur ki, mən və partiyamız Azərbaycandakı prosesləri müsbət məcraya yönəltmək üçün iqtidarla əməkdaşlıq etmək istəyirik. İndiyə qədər partiyamızın adından Qarabağla bağlı narahatlığımızı ifadə edən, münaqişənin həllinə dair və ayrı-ayrı məsələlərlə əlaqədar Prezident Administrasiyasına 3-4 dəfə məktub yazmışam. Əməkdaşlıq budur, yəni problemlərin həllində iqtidarla birgə iştirak etməkdir. Sən bu əməkdaşlıqdan niyə qaçırsan? İstəmirsən Azərbaycanda vəziyyət düzəlsin?! Bunların bir sözü var: Hakimiyyəti mənə verirsənsə əməkdaşlıq edək. Qardaşım, heç kəs hakimiyyəti sənə verməkdə əməkdaşlıq etməz. Bu mənzərəni gördükdə amerikalılar, avropalılar da gülür. Qaçqınların, şəhid ailələrinin, qazilərin problemlərinin həlli üçün mütləq Sərdar Cəlaloğlu prezident olmalıdır?! Hətta demokratik seçkilər yolu ilə hakimiyyətə gəlmiş adamın belə, siyasətinə təsir etməlisən. Məgər, ABŞ-da, Avropada müxalifət yoxdur? Orda seçkilər saxta keçirilib? Yox. Bu halda Amerikada, Avropadakı müxalifətin işi nədən ibarətdir? Bax, bizim müxalifət bunu başa düşmür. Anlamırlar ki, iqtidar demokratik yolla seçilsə belə, yenə də ona müxalifət olmaq lazımdır. Bu halda, müxalifətçilik effektiv idarəetmə ilə bağlı olur. Müxalifətdəki bir sıra şəxslər istəmir ki, İlham Əliyev effektli idarə etsin. Belə düşünürlər ki, prezident qaçqınlar, şəhid alilələri, qazilər, ümumən xalqla bağlı düzgün addım atarsa, onda onu yıxmaq çətin olar. Halbuki yanlışdır. Çünki xalqın sosial-iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdıqca o, daha çox siyasi aktiv olur. Əksinə, xalq nə qədər sosial-iqtisadi cəhətdən tükənirsə, bir o qədər siyasi hüquqlardan imtina edir. Azərbaycan müxalifətinin dərk etmədiyi budur. Ona görə də müxalifət şüuraltı belə düşünür ki, iqtidar nə qədər pis idarə etsə, bu, bir o qədər müxalifətin xeyrinədir. Çünki xalq bir o qədər narazı olacaq. Dünya elmi sübut edir ki, sosial-iqtisadi vəziyyətin ağırlaşması ilə sosial dəyişilmələr arasında birbaşa əlaqə yoxdur. Elə olsaydı, o zaman insanların qarışqa kimi qırıldığı Afrikada bütün rejimlər demokratik olardı. Bu səbəbdən də Azərbaycan iqtidarı düşünülmüş şəkildə bir dövrdə işsizliyi təşkil etdi ki, camaat ona tabe olsun.

"Mütləq növbədənkənar parlament seçkiləri keçirilməli, hakimiyyətin idarə edilməsi konstitusiyaya uyğunlaşdırılmalıdır"

- Fevralın 9-da ADP-nin qərargahında baş tutmuş görüşdən sonra belə bir fikir də səsləndirilir ki, həmin toplantı növbədənkənar parlament seçkilərinə hesablanıb. Bu doğrudurmu?
- Bu, tamamilə yanlışdır. Sonuncu referendumla Konstitusiyaya edilmiş dəyişikliklərdən sonra Azərbaycan Demokrat Partiyası bununla bağlı bəyanat verib. Həm həmin bəyanatda, həm də qəzetinizə verdiyim müsahibələrdə bildirmişəm ki, ötən ilin aprel ayının 11-də keçirilən növbədənkənar prezident seçkilərinin yeganə qanuni əsası ondan ibarət idi ki, referendum keçirilib və buna görə də yeni prezident Azərbaycan Konstitusiyasına uyğun səlahiyyətlər əldə etməli idi. Yəni referendumdan sonra prezidentin başqa hüquqları vardı. Ona görə də prezidentin həmin yeni hüquqlardan istifadə etməsi üçün mütləq növbədənkənar parlament seçkiləri keçirilməli idi. Məsələn, vitse-prezidentlik institutunu yalnız yeni prezident yarada bilərdi. Eləcə də referendumdan sonra konstitusiyaya görə, Azərbaycan parlamentinin səlahiyyətləri dəyişdirilib. Əvvəlki parlamentin bir çox səlahiyyətləri əlindən alınıb. Bu səbəbdən də mövcud parlament konstitusiyaya uyğun deyil. Yəni burda bir nihilizm yaranır. Bu səbəbdən də mütləq növbədənkənar parlament seçkiləri keçirilməli, hakimiyyətin idarə edilməsi konstitusiyaya uyğunlaşdırılmalıdır. Odur ki, növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsinin əleyhinə olan heç bir arqument yoxdur. Sözügedən toplantının növbədənkənar parlament seçkilərinə hesablanması ilə bağlı deyilənlərə gəlincə, hər bir partiya bu seçki bitdikdən dərhal sonra növbəti seçkiyə hazırlaşmalıdır. Nəticəsindən asılı olmayaraq fəaliyyət göstərmək lazımdır. Təəssüf ki, bizdə seçkidən sonra 4 il sakitçilik olur, seçkidən danışılmır, prosesə 3-4 ay qaldıqda isə başlayırıq fəallaşmağa. Odur ki, bu görüşdə biz seçki taktikası mövzusunu müzakirə etdik və bu istiqamətdə fikir mübadiləsi apardıq.

Söhbətləşdi: Vazeh BƏHRAMOĞLU,
Hurriyyet.org