Uğur nədir və ya bizə din lazımdırmı?
Azərbaycan atalar sözü
Sayın İgid Teymurlunun “Versus.Az” saytında Yasəmən xanım Qaraqoyunlu və Asif Ata övladlarının təqdimatında “Toqquşan maraqlar: “Türk düşüncəsi”, yoxsa “Fars zehniyyəti”?” adlı yazısını oxuyanda, düşündüm:
- Əgər biz, düşüncə korluğundan gələcəyi görə bilmiriksə də... yaxşı, heç olmasa, pis şagirdlər kimi, dərsini bilənlərdən, qabaqcıllardan üzünü köçürüb bu günümüzlə yaşayaq, axı, ikinci yüzildir toplum olaraq bu olayı dartışırıq, hələ nə qədər nəticəsiz danışmalıyıq?... Halbuki, Qərbi Avropa və ABŞ bu məsələləri artıq 231 il qabaq, özlər üçün çözmüş və 1776-cı ildən bəri, düzənlədikləri qanuni yolla, çağına uyğun davranışla, hamımızın həsəd apardığı, ən üstün yaşamlarını sürdürməkdədirlkər.
Axı, bu kimə sirdir ki, insanı, onun beyni, yəni düşüncəsi idarə edir? Sanıram, heç kimə. Yaxşı, əgər işimiz arzuladığımız kimi getmirsə, demək düşüncəmiz qüsurludur, deyilmi? A şüurlular (çünki, sözüm şüursuzlara aid deyil), demək öncə düşüncəmizi düzəltmək lazımdır, elədir? Hə, demək, bizi gerilikdə saxlayan köhnə, işimizə yaramayan düşüncədən qurtulmalıyıq. O, nədən ibarətdir? Hə, bu, artıq başqa və daha vacib mövzunun söhbətidir... Ancaq, qısaca anladaq ki, toplumun düşüncəsi – insan yaradıcılığının məhsulu olub, xaraktercə iqtidarı oluşduran siyasi və onun alt yapısını, yəni, özülünü yaradan ictimai fikirdir ki, bu da əmələgəlmə əsaslarına görə iki yerə ayrılır:
1. Real əsasa, məntiqi sübuta söykənməyən, tənqidə bağlı və dözümsüz, sorğulanması qadağan, sadəcə müqəddəs elan olunan, ibtidai olduğu qədər də bəsit yaradıcılıq sahələri – inanclar, dinlər və sair bu kimi qondarmalar, dələduzluqlar. Bunları ona görə qondarma və dələdsuzluq sayıram ki, bunlar, öz dediklərinə, etdiklərinə məntiqli, sübutlu hesabat verə bilmir, deməli, insanlara yalan danışmaqla onları aldadır və əmlaklarını ələ keçirirlər. Qarşısındakıları dinləmək əvəzinə, müxaliflərinə zorakılıq edir, Allah adına onları kütləvi qırır, əmlakını yağmalayır, özlərini kölə, cariyə edir. Bu səbəbdən də, bu cür yaşayan ölkələrdə pisliklər, dağıntı, gerilik onların cığırdaşıdır. Ona görə də, əslində bu cür əsassız fikrlərin peşəkar daşıyıcıları, yayıcıları faydalı iş əmsalı yaratmadıqlarına görə, tüfeyti sayılmalı və qanunla məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar.
2. Real fakta, məntiqi sübuta söykənən, tənqidə açıq və dözümlü, sorğulanan yaradıcılıq sahələri - məsələn, şifahi və yazılı ədəbiyyat, bilim (elm), media, bədii yaradıcılıq sahələri – musiqi, rəssamlıq, memarlıq, heykəltaraşlıq, teatr, kino və sair bu kimi mədəniyyət növləri. Bu alanda (sahədə) fərqli fikirlilərə normal, adi hal kimi, açıq və dözümlü, anlaşıqlı yanaşılmaqla yanaşı, əksinə, fərqli düşüncə, şübhə - gəlişmənin (inkişafın) əsası, onun stumullaşdırılcısı, güc qaynağı sayılır. Bu səbəbə görə də, bu cür düzənli ölkələr yaxşılığa dogru sürətlə dəyişir, özlərinə ən üstün yaşam tərzini qura bilirlər.
Yeri gəlmişkən, bütün bunlar özlüyündə dünyanı qavramaqda fəlsəfəni oluşduran düşüncə yönləridir, lakin, biri(ncisi) insanlığa faydasız, o, birisə (ikinci), faydalıdır.
Beləliklə: - Asif Ata Ocağının Yükümlüsü və Övladı Düzgün Atalının “Hürufiləri qanına qəltan edən Əmir Teymurla fəxr edən millətik” və sair çeşidli qınağına, Yasəmən xanım “...mən Əmir Teymurun qarşısında baş əyirəm. Bu gün Onu hədəf qismində götürən və özlərinə “Asif Ata Ocağının Övladları” adnı verənlər bir şeyi unutmasınlar Aqsif Ata Türk tarixini və mədəniyyətini, islami məzhəblər və təriqətlər tarixini bilməyən, Zərdüştü və Fars Batini ideyalarını göylərə qaldırıb əslində Türk təfəkkürünü zəhərləyən bir filosofdur.”, “Zərdüşt İran cəbhəsində duraraq Turanla savaşırdı”, “Əli bəy Hüseynzadə vurğulayır ki, “biz Zərdüştə Konfutsiyə duyduğumuz sayğı və ehtiramı duyarız. Amma biz, Zərdüşt və fars fəlsəfəsini, dinini qəbul edə bilmərik. Biz Turanlıyıq, bizim dinimiz Göy Tanrı dinidir.”” və daha nələr, nələr deyir(lər)...
Mən, bütün, bu cür düşünənlərə ərklə səslənirəm, bəzi qarmaqarışıq elmlər doktorları kimi yox, biraz sağlam düşünün... sizə yeni bir əjdaha (oxu, bizi yeni üsulla bu gündə saxlayan, gerilədən din, təriqət və ya yanlış düşüncə) lazımdırmı? A kişilər, azca yuxarıda yazdım, “Bizi gerilikdə saxlayan köhnə, yaramaz düşüncədən qurtulmalıyıq...” Siz, bizi, yenidən daha davamlı, dağıdıcı, geriçi virusamı yoluxdurmaq, bizə tarixən “doğma” olan - neocəhalətəmi qaytarmaq istəyirsiz? Axı, niyə? Nə vaxtdan pisi yaymaq hünər sayılıb? Yaxşını yaymaq daha düzgün deyilmi? Görmürsüzmü, bütün aləmlər, yalnız, ondan ötrü kəllə-mayallaq olublar, yəni, inqilab ediblər ki, gerilikdən yaxa qurtarıb, adam kimi yaşasınlar? Bir lətifədə deyildiyi kimi, *...siz, ayının əmisi oğlusuz?*, yoxsa, bizim?
Bu din cəhaləti qurbanlarının - müsəlman , xristian, buddist bədbəxtlərin günahı nədir, lütfən, deyərsizmi?... Bu cəhalət qurbanları bir, iki mürəkkəb ifadə olunan fikri belə, eşidib, ya oxuyub qavramaq qabiliyyətində və hövsələsində deyillər. Bax, bu yazını da oxumayacaqlar, çünki, pis gündə yaşadıqlarından onları başqa, daha həyati vacib şeylər maraqlandırır - necə etsinlər ki, ac qalmasınlar... Bu, çox ağır dərddir ancaq çəkənlər bilər, bu dərdlə yüklənənlər mənəvi dəyərlər hayında olmazlar ki, bu da məntiqli və anlaşılandır. Elə bu səbəbdən də onlar din, yaxud, yalan siyasət fırladanların ağzına baxmaq məcburiyyətində qalır, hər iki yandan də onların beynlərinə yalan ifraz edilir və cibləri talanır. Həyat səviyyəsi pis gündə olan ölkələrdə əksəriyyət çörək dərdi çəkər, elə buna görə də din və siyasət dəllalları, özlərinin gəlir mənbəyi sayılan bu insanların oxumasında, çox bilməsində, yaxşı yaşamasında maraqlı olmazlar, çünki, hamı ayılsa, yaxşı yaşasa, haqqını qorusa bunların bazarları bağlanar...
Ona görə də tarixçi, professor, sayın Nəsib Nəsibli apardığı “Günaz.TV”-nin “Qaynaq” verlişində din tüccarlarının bazarını azca da olsa zəiflətmək üçün, “Quran oxuyaq” adlı mövzuda söhbət aparır. Bu söhbətdə hər bir müsəlmanın özünün “Quran”ı oxumasının vacibliyi vurğulanır ki, adamlar, yalançı araçılarsız (oxu, mollalarsız) orada gerçəkdən nələr yazıldığını bilsin. Qalanı da hər kəsin öz işidir, necə istər, o cür də edər, çünki, “Dində məcburiyyət yoxdur” (“Quran”,”Baqara”,256.) və olmamalıdır da. İstərlər, dünyəvi işlərini buraxıb peşəkar dindarlıq edib camaatdan çaldıqları pulu hesabına, istərsə də, öz işlərinə davam edib öz halal zəhməti hesabına yaşayarlar, seçim öz vicdanınındır... Elə mən də “Quran”ı oxuyanadək, mollaların ağzına baxmalı olurdum, amma indi, buyursunlar meydana, görək kim, kimi bir otruma həzm edir... Odu ki, çalışın, “Quran” oxuyun, qavrasanız , onun içəriyini (mahiyyətini) bildiyiniz qədər də cəhalətdən qurtulacaqsınız, mən bunu tam məsuliyyətimlə deyirəm.
Daha sonra, yazan (müəllif), Yasəmən xanımın, Asif Ata təlim şüarlarını tarixi faktlar qarşısında heç saymasından gileylənir və sairə...
Ay gözəllər, mən bilən, Asif Əfəndiyev (Ata) sosializm realizmi çərçivəsində düşünərək yaratmış, sonda türkün öz peyğəmbərinin olmamasını haqlı olaraq bir çatışmazlıq, əldən verilmiş, itirilmiş tarixi fürsət sayır və qarşılığında “Mütləqə inam” önərisini (tezisini) irəli sürməklə, Ocağını yaratmaqla, öz simasında bu boşluğu doldurmaq istəyirdi...qalan hər şey təfsilatdı. Mənim yadımda qalan budu...
Daha sonra, Asif Əfəndiyevin “Müdriklik səlahiyyəti” (Gənclik,Bakı,1976) bitiyində (kitabında) mənim razılaşdığım və razılaşmadığım fikirlər üstündəki qeydlərdən də görünür. Məsələn, alqışladığım - “Təbiət özü – hələ şeir deyil! Təbiətin fəlsəfi mənasının bədii inikası – şeirdir.” (Səh.19), “Ölümü mənalandıran əqidədir!” (Səh.31), “Qəm və üsyan” (Muğam hikməti) (Səh.152-169) (Mənim qeydim: “Bəxtiyarın “Muğam”ı və Asifin “Qəm və üsyan”ından birgə, muğamlardan ibarət “Muğam operası” yaratmaq olar.) kimi fikirlərlə yanaşı, qüsurlu saydlğlm və əsla razılaşmadığım - “Sovet insanına xas olan keyfiyyətlər nəinki ümumbəşəri keyfiyyətlərdən təcrid edilmiş bir şey deyil, əksinə - bu keyfiyyətlərin təntənəsidir!”, “Sovet insanı bütün bəşəriyyətin ümidgahıdır.” (Səh.35), “Sosialist gerçəkjliyi şəxsiyyətin hərtərəfli harmonik inkişafını təmin edən makromühitdir (böyük mühit)” və səhvən burjua aləminə aid etdiyi 10 prinsip (Səh.180) də vardır. Ümumilikdə, bu bitik (kitab), mübahisə açmaq, dartışmaq üçün yaxşı vasitədir.
Mən yenə də təkrarlamaq zorundayam: - sizə yeni bir əjdaha (oxu, bizi daha yeni üsulla gerilədən din, təriqət və ya yanlış düşüncə) lazımdırmı? A kişilər, azca yuxarıda yazdım, axı, “Bizi gerilikdə saxlayan köhnə, yaramaz düşüncədən qurtulmalıyıq...”, o, nədən ibarət olursa, olsun.
Öncül dünya, özüyçün bu məsələni çoxdan həll edib, düşüncədə - din (xristian) çərçivəsini dağıdıb və dindarlarıın səlahiyyətini kilisədə şam yandırmaqla məhdudlaşdırıb, hakimiyyətdə - Mütləq Monarxiya idarəçilik üsulundan, demokratiyaya keçib və toplumda - bilim və düşüncə özgürlüyünə önəm verməklə uğur qazanıb, üstün olub. Odu ki, yenidən veloseped icad etməkdənsə, onun hazır modelini alıb öz milli paltarımızda (oxu, özəlliyimizlə) sürmək lazımdır... vəssəlam. Yox, əgər şəxsi özəlliyinə salıb tərslik edənimiz varsa, buyurub istədiyi yerdə (oxu, müqəddəs saydıqları müsəlman xarabalarında) gömülmüş halda qala bilər, bu da onun seçimidir, ancaq, başqasını arxasınca, yalnız özlərinə qismət olacaq “Cənnət”ə sürükləyə bilməz. Bu da, onların nəzərincə biz “kafərlərin” seçimidir, danışdıqmı? Biz, yaşayışımızı bu dünyada , hazır nümunələr kimi, özüdə ən yaxşısından qurmaq istəyirik.
Qaldı, yazıdakı başqa çoxlu mətləblərə baş qoşmaq oxucunu bezdirər deyə, yazıdan alıntılar vermədən qısaca cavablandırmaq istəyirəm: - Bəli, biz beləyik, biz eləyik (burada, türklərin bütün dövlətçilik və hərbi uğurları, itkiləri, ərəb, fars düşüncəsini, dilini, mədəniyyətini qoruyub yaşatdıqca özəlliyindən bir o qədər uzaqlaşması sadalanır...). Bu uğurlardan əlimizdə qalan, yalnız, dədələrimizin seçdikləri yaxşı vətən olub, ancaq onuda, ərəb, fars cəhalətinə gömülməklə zaman gəlişməsindən (inkişafından) geri qaldığımızdan beş yüz ildir ki, itirməkdəyik... Bu uğrları və itkiləri sızıltıyla dilə gətirib lüzumsuz öyünməkdənsə, onlardan ibrət dərsi alıb - sürətlə gəlişməliyik (inkişaf etməliyik) ki, heç olmasa bundan sonra əlimizdəkilərlə ayaqda qala bilək.
Mədəniyyət adına isə, aşıqlarımızın, allahın, peyğəmbərin və onun böyür, başındakıların reallığa söykənməyən öymələrilə başlayan bahadırlıq və məhəbbət dastanları, ağıllı böyüklərimizin, şairlərimizin əlacsızlıqdan, yalnız, gülə, bülbülə qoşquları, nağılları, sızıltılı həsrət bayatıları və qan ağlayan Muğam... Çünki, dindar ərəbləri öymədən başqa (realist düşüncə, yaradıcılıq) hər şey İslamda küfr sayılır və ağır cəzalandırılırdı... Bir də təməli “Quran”dan gələn çoxarvadlılıq azadlığı vardı, nə qədər bacarırsan kəbinli və kəbinsiz (əsir- cariyə, kölə) arvad saxlaya bilərsən... Avropalılar, hələ də bu çoxarvadlılıq fəlsəfəsini anlaya bilmirlər...
Karl Marks deyib, “Din xalq üçün tiryəkdir.” Elədir, ancaq din tiryəkdən də pisdir, çünki, tiryək insanı bir neçə saatlığa uyudursa, din ömürlük uyudur. Cəhalətdən sağalmaq üçün dinin içəriyini (mahiyyətini) öyrənməlisən.
Mirzə Fətəli Axundzadə isə, deyib, “Mən, bütün dinləri puç və əfsanə hesab edirəm.” Olsun, ancaq, din insanı manqurt edəcək qədər “puç və əfsanə”dirsə, demək, dəhşətli bir şeydir.
Sonda, bəzilərimizin bəyənmədikləri Avropalılar barədə əzabkeş şairimiz Məhəmməd Hadinin iki misrasını desəm yerində olar, o kişi deyib:-“İngilisi imansız, İtalyanı kitabsız, Bizə iynə verməsə, qalacağıq tumansız...”
Müsəlman düşüncəsilə, lənətlədiyinin, bəyənmədiyinin kafərlərin nəyinisə kullanmamalısan, yəni istifadə etməməlisən, onları dost tutmamalısan, çünki, mundardılar... İndi, hünəriniz varsa, “mundar” Avropanın bütün dəyərlərindən, o cümlədən texnologiyasından imtina edin, görün “tumansız qalırsız” yoxsa, yox?...
Əzizlərim, məsələ heç də onda deyil ki, kimin sayı, torpağı, hərbi gücü nə qədər çoxdur, bunların gərəkliyi öz yerində... Ancaq, əsas məsələ, kimin necə, pismi, yoxsa yaxşımı yaşamasındadır? Çünki, insan həyatından qiymətli heç nə yoxdur, ona görə də hər şey - insan ömrünün yaxşı keçməsinə xidmətdə olmalıdır, qondarma düşüncələrə, hakimlərə xidmətdə yox... O, güc, o, geniş torpaq, o, qurluş, o, sərvət, əgər insan ömrünün mənalı, dolğun yaşamasını təmin etmirsə, kimə, nə üçün lazımdır? Ağıllı atalarımız əbəs yerə deməyiblər: - neynirəm o qızıl teşti ki, içində qan qusum...
Unutmayaq, kimin necə baş, ayaq danışmasından asılı olmayaraq, biz hamımız vəhşilikdən çıxmışıq... Ancaq, söhbət odu ki, bu gün kim, nə qədər o vəhşilikdən uzaqlaşıb, günümüzə nəylə gəlib, yəni, kim necə yaşayır?
Tamammı?
Hamınıza sayğıyla,
Məmmədxan Əzizxanlı.
30.04. 2018