Marianna Belenkaya

“Kommersant”, 13.06.2020

Beyrutda baş verən partlayışlar BMT-nin Livandakı sülhməramlı qüvvələrinin səlahiyyət müddətinin uzadılması ilə bağlı müzakirələri müvəqqəti olaraq arxa plana keçirib, lakin hər halda, bu məsələ avqustun sonunadək həll edilməlidir. Birləşmiş Ştatlar şiə “Hizbullah” hərəkatına sərt nəzarəti təmin edəcəyinə ümid edərək mandata böyük dəyişikliklər etməyə çalışır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının digər üzvləri o qədər də qətiyyətli deyil, lakin Beyrutda baş verən faciədən yararlanaraq Livandan uzunmüddətli islahatlar tələb edirlər.

ABŞ-ın sülhməramlıların (UNİFİL) işində əsaslı dəyişiklik tələb etmə istəyi BMT-də qızğın müzakirə mövzusu olub. “Birləşmiş Ştatlar Livandakı status-kvonun qəbuledilməz olduğunu çoxdan açıq və qəti şəkildə bəyan edib”, – deyə ABŞ-ın səfiri Kelli Kraft Livandakı vəziyyətlə əlaqədar BMT Təhlükəsizlik Şurasının qapalı iclasından sonra “Associated Press”-ə bildirib. Onun sözlərinə görə, “UNIFIL-in imkanlarını genişləndirməyin vaxtı çatıb”.

Təhlükəsizlik Şurasının bu mövzuda növbəti iclası avqustun 28-nə – UNIFIL səlahiyyətinin sona çatmasına 3 gün qalmış planlaşdırılır. Bu müddət ərzində Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri Fransa tərəfindən hazırlanmış sülhməramlı missiyanın müddətinin uzadılmasına dair qətnamə layihəsini müzakirə etməlidirlər.

UNIFIL ilk dəfə 1978-ci ildə Livanda yerləşdirilib və vəzifəsi əsasən, İsrail və Livan arasındakı təmas xəttindəki vəziyyəti izləmək idi. Sülhməramlıların mandatına son köklü dəyişikliklər 2006-cı ildə – ikinci Livan-İsrail müharibəsindən sonra tətbiq edilib. Sonra UNİFİL sülhməramlılarının sayı 2 mindən 15 min nəfərə qədər artıb, hərbi dəniz qüvvələri qrupu meydana çıxıb. İndi missiyada 45 ölkədən təxminən 10,5 min sülhməramlı və mülki işçi çalışır.

Son illərdə vurğu Livan ordusu ilə işləməyə yönəldilib. Təlimlər və birgə əməliyyatlar aparılır. Məqsəd ölkənin çox güclü siyasi və hərbi quruluşu olan şiə hərəkatı “Hizbullah”ın nəzarəti altında olan ərazidə, Livanın cənubunda vəziyyətə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürməyə kömək etməkdir.

Sülhməramlılar Livan və İsrail hərbçiləri arasında da üçtərəfli əlaqəyə çevrilib. Livan və İsrailin müharibə vəziyyətində olmasına baxmayaraq, bu, unikal bir mexanizmdir. Eyni zamanda, hər iki müharibə edən tərəf sülhməramlıların işindən narazılığını ifadə edir. “Hizbullah” UNİFİL-i İsrailin nəfinə casusluq etməkdə günahlandırır və israillilər sülhməramlıların “Hizbullah”la birləşdiyinə inanırlar.

İl yarım əvvəl aşkarlanmış “Hizbullah” tunelləri bu hərəkat döyüşçülərinin İsrailə girə biləcəyinə sübut idi. UNIFIL sözçüsü Andrea Tenenti “Kommersant”a verdiyi müsahibədə sülhməramlıların şəxsi mülkləri yoxlaya bilməyəcəyini izah edib. İstisna – missiyanın təhlükəsizliyinə açıq bir təhdid və ya BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin pozulmasıdır. Hər halda, yoxlamalar Livan ordusu ilə birlikdə aparılmalıdır.

Bu ilin may ayında İsrailin BMT-dəki səfiri Danni Danon sülhməramlıların Livandakı bütün obyektlərə sərbəst hərəkət etmələrinə israr edib.

ABŞ eyni mövqedən çıxış edir. Kelli Kraft bildirib ki, UNIFIL qüvvələrinin “səlahiyyətlərini yerinə yetirməsinə mane olurlar” və “Hizbullah” özünü silahlandırmağa davam edir. O, sərt bir şərt qoyub: ya BMT Təhlükəsizlik Şurası sülhməramlı səlahiyyətlərini genişləndirir, ya da UNIFIL heyəti və ehtiyatları missiyanın gerçəkləşdirə biləcəyi vəzifələrə uyğun olaraq yenidən bölüşdürür. Yəni söhbət əslində, büdcəni və sülhməramlıların sayını azaltmaqdan gedir.

Livan hakimiyyəti, eləcə də “Hizbullah” sülhməramlıların mandatındakı dəyişikliklərə qəti şəkildə qarşı çıxıb.

BMT-dəki mübahisə hərəkat döyüşçülərindən birinin Suriyada İsrail əməliyyatı nəticəsində öldürülməsindən sonra İsrail və “Hizbullah” arasında münasibətlərin daha da gərginləşdiyi dövrə təsadüf edib. İntiqamdan qorxaraq İsrail Livan sərhədinə əlavə qüvvələr yerləşdirib. Bu da boşuna deyildi. İyulun sonlarında İsrail ordusu “Hizbullah”ın ərazisinə girmək cəhdinin qarşısını alıb. İsrail mütəxəssislərinin versiyalarından birinə görə, Livan hərəkatı sadəcə “buxarı buraxmaq” və eyni zamanda, İsraillə başqa bir müharibəyə başlamamaq istəyib. Bu, israilliləri ciddi cavabdan çəkindirib.

“Haaretz” qəzetinin məlumatına görə, bu həftə İsrail ordusunun Baş Qərargahı Livanla sərhəddə yerləşən qüvvələrin sayını azaltmaq qərarına gəlib, halbuki vəziyyət hələ ötən iyul toqquşmasına qədərkinə qayıtmayıb. Sərhəddə gərginliyin azalması Livandakı vəziyyətlə əlaqələndirilir. Bundan əvvəl “Hizbullah” Livan ərazisində İsraillə qarşıdurmanın getdikcə artırılmasında, həm də Beyrut limanında baş verən partlayışlardan sonra, daha maraqlı deyil. “Hizbullah” çətin vəziyyətdədir. Livandakı bəzi siyasi və sosial qüvvələr liman ərazisini idarə edən, o cümlədən bu hərəkatın raketlərini saxladığı və buna görə 170-dən çox insanın ölümünə səbəb olan faciəyə görə məsuliyyət daşıdığını iddia edirlər.

Bundan əlavə, Livanda bir çoxu “Hizbullah”ı ölkədəki iqtisadi böhranda günahlandırır, çünki bu hərəkatın üzvləri və əlaqəli quruluşlar Qərbin sanksiyaları altına düşüb.

Çərşənbə günü iki qəzetdə dərc olunan məqalələr – “The Wall Street Journal” və “əş-Şərq əl-Əvsət” – Vaşinqtonun Beyrut partlayışından sonra Livan siyasətçilərinə qarşı yeni antikorrupsiya sanksiyaları tətbiq etmək planlarından bəhs edib. Məqsədlərdən biri “Hizbullah” və onun siyasi müttəfiqlərini zəiflətməkdir. Amerikan mənbələrindən biri “The Wall Street Journal”-a bildirib: “Bəzilərimiz ümid edir ki, nəhayət, vəziyyətdən yararlanaraq oradakı siyasi elitaları sarsıda bilərik”.

Partlayış hadisələrindən sonra Beyrutun yenidən qurulması üçün yardım ayıran Qərb siyasətçiləri Livan hakimiyyətindən siyasi və iqtisadi islahatlar tələb edirlər. Livan hökuməti Bazar ertəsi istefa verdikdən sonra əsas sual növbəti kabinəyə kimin rəhbərlik edəcəyi və nə olacağıdır.

Mütəxəssislər əmindirlər ki, yalnız beynəlxalq birliyin kart-blanşını alan şəxs ölkənin yeni baş naziri ola bilər. “Əş-Şərq əl-Əvsət”-ə görə, Vaşinqton və Paris Livanın “milli birlik” hökumətində “Hizbullah”ın təmsil olunub-olunmaması mövzusunda mübahisə edirlər.

Ötən həftə Livan donorlarının konfransından əvvəl Fransa prezidenti Emmanuel Makron amerikalı həmkarı Donald Trampa ABŞ-ın “Hizbullah”a qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların yalnız sanksiyaların yönəldilməli olduğu şəxslərin əlinə oynadığını söyləyib. Fransa prezidenti Livanda siyasi konsensus qurmaq və beynəlxalq birliyin Beyruta kömək üçün topladığı vəsaiti paylamaq məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.

Mövcud vəziyyət Fransanın sülhməramlı missiya ilə bağlı qətnaməyə təsir göstərməyə bilməz, çünki Livanın gələcəyi ilə sıx bağlıdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvlərindən heç biri ABŞ-ın sərt tələblərini Livan suverenliyinin pozulması hesab etmir. Moskva, Rusiyanın Livandakı səfiri Aleksandr Zasıpkinin “RİA Novosti”-yə verdiyi açıqlamada dediyi kimi, hər hansı bir dəyişikliyin yerli sakinlərlə ixtilafa səbəb olacağından qorxur. Məsələn, may ayında Livanın cənubundakı bir ərazidə sülhməramlılar Livan ordusu ilə əlaqələndirmədən patrul reydi keçirməyə cəhd göstərdikləri üçün daşqalaq olunub.

Livandakı vəziyyətin partlayışlı olduğunu anlayan Fransa da ehtiyatlıdır. Ancaq bu o demək deyil ki, Paris və BMT Təhlükəsizlik Şurasının digər üzvləri Beyruta lazımi siyasi və iqtisadi islahatları xatırlatmayacaqlar.

BMT Təhlükəsizlik Şurasının Livana həsr olunmuş son iclasında Beyruta ən qısa müddətdə hökumət qurmaq və təcili problemlərin həllinə başlamaq çağırışı edilib. Bundan əlavə, beynəlxalq birlik UNIFIL-in Livan-İsrail sərhəddində baş verən hər bir mübahisəli hadisədə, o cümlədən sülhməramlılar üçün hələ də bağlı olan ərazilərə daxil olmasında maraqlıdır. Bunu necə etmək olar? ABŞ-ın etdiyi ultimatum şəklində və ya Livan ordusu və yerli sakinlərlə danışıqlar yolu ilə.

Tərcümə: Strateq.az