Ötən ay Ermənistanın paytaxtı İrəvan şəhərində kütləvi etiraz aksiyaları baş naziri istefa verməyə məcbur edib və millətin siyasi gələcəyi qeyri-müəyyən qalıb.
Mart ayından etibarən başlayan aksiyalardan əvvəl hakim partiyanın lideri olan prezident Serj Sarkisyan hakimiyyətini uzatmağa çalışıb. O, prezidentlik üsul-idarəsini parlament sistemi ilə əvəz edib və baş nazir olub.
Ermənistan parlamentini üzvü Nikol Paşinyan Sarkisyanı dayandırmaq üçün ictimai kampaniyaya başlayıb. Mütəmadi küçə nümayişləri Sarkisyanın təxminən bir həftə sonra baş nazir vəzifəsində istefa verməsi ilə nəticələnib.
Sovet İttifaqının keçmiş ucqarı olan Ermənistan son 20 ildə hakim iqtidarın siyasi və iqtisadi sahələrə nəzarət etdiyi yumşaq avtoritar dövlət olub. Ölkə nominal olaraq demokratik sayılsa da, bütün demokratik təsisatlar, o cümlədən seçkilər və əsas mətbuat orqanları 1999-cu ildən bəri hakim Respublika Partiya və onun rəhbərlərinin nəzarəti altındadır.
Etiraz aksiyaları dinc şəkildə keçib və on minlərlə insanı küçələrə cəlb edib. Sarkisyan istefa vermədikdən sonra insanlar bunu küçələrdə (barbekü və şampanla) bayramlaşıb, sonra Nikol Paşinyanın baş nazir kimi təsdiqləməsini və iqtidardakı Respublika Partiyasının parlamentdən qovulması tələbi ilə etirazları davam etdiriblər.
Oliqarxik siyasi sistemin üstünlük təşkil etdiyi kasıb, pis idarə olunan bir ölkə – Ermənistan keçmiş sovet respublikaları arasında istisna deyil. Bu ölkələrin əksəriyyətində olduğu kimi, əsas küçə nümayişləri bir neçə il bundan əvvəl mümkün deyildi.
Hərəkət tədricən vətəndaş itaətsizliyinin davamlı böyüməsindən və fəal qruplarla siyasi müxalifət arasında artan əməkdaşlıqdan ortaya çıxıb.
Bu yeni fəallıq qismən sovet dönəmində heç bir yaddaşa malik olmayan və “keçid” nəslinin bir hissəsi sayılmayan yeni nəslin yüksəlişinin nəticəsidir.
Hərəkatın müvəffəqiyyəti əsasən dünyada gördüyümüz şəbəkə etiraz taktikası və vasitələrindən asılı idi. Sosial media və tələbə şəbəkələri, irili-xırdalı şirkətlərin işçiləri, qeyri-hökumət təşkilatları və s. istifadə edərək, etirazçılar ölkə daxilindəki bir çox şəhərdə eyni vaxtda hərəkətə keçiblər.
Gündüz onlar küçələr, ictimai nəqliyyat və hökumət binalarının qarşısını kəsiblər; axşam böyük meydanlarda kütləvi toplantılar baş tutub.
2014-cü ilin Ukrayna inqilabında olduğu kimi, bu ictimai toplantılar və görüşlər hərəkatın tədricən qurulmasına kömək edib. Hadisələri müzakirə etmək və növbəti addımlar barədə razılığa gəlmək üçün hər günün sonunda bir araya gələn fəallar əvvəllər təcrid edilmiş ictimai qruplarla canlı ünsiyyət qurmağa başlayıb.
Küçələr açıq tədris sahəsinə çevrildiyini, vətəndaşların hakim rejimdən imtina etmək, sərbəst toplaşmaq azadlığı hüquqlarını sülh yolu ilə həyata keçirmək və s. üçün fəallarla əməkdaşlıq edib.
Lakin Ukrayna inqilabından fərqli olaraq, erməni etirazları indiyə qədər ciddi şəkildə qeyri-zorakıdır. Bu son dərəcə təsirli olub: etirazçılara və jurnalistlərə qarşı qulaqbatırıcı qumbaralar atılmayıb, qanunsuz həbs və ifrat güc istifadəsi olmayıb, polis zorakılığına məruz qaldıqda belə, aksiyaçılar sülhpərvər qalıb, nəticədə, küçələrə daha çox insan çıxıb.
Bəs sonra?
Etirazlar davam etdikcə siyasi elita Sarkisyandan uzaqlaşıb, indi Paşinyan və müxalif qüvvələri dəstəkləyən kimi görünür. İki parlament fraksiyası – “Sarukyan Daşink” və “Yelk” hərəkatı onu dəstəklədiklərini açıqlayıb. “Erməni İnqilabçı Federasiyası-Daşnaksütyun” Partiyası hökumət koalisiyasını tərk edib; onun üzvləri hökumət vəzifələrindən istefa verib. Partiyanın lideri deyib ki, hələ yekun qərar olmadığından onlar Paşinyanı dəstəkləyəcəklər.
Eyni zamanda, Sarkisyan Respublika Partiyasının rəhbərliyindən istefa verib. Partiya oliqarxlarının fərqli mənafelərini birləşdirən fiqurun gedişi partiyanı təhlükəyə atıb.
İrəvanın Respublika meydanındakı açıq bir görüşdə Paşinyan bir sıra “Respublika”çının etirazların qarşısını almağa hazır olduqlarını açıqlayıb.
Hərəkət liderlərinin əksəriyyəti Paşinyanı baş nazir görmək və yeni seçkilərdən əvvəl seçki islahatlarının həyata keçirilməsini istəyir.
Əgər Ukrayna və digər postsovet ölkələrinin təcrübəsi bələdçidirsə, Ermənistanın öz vətəndaşlarının tələblərini yerinə yetirməsi çətin məsələdir. Oliqarxlar və digər maraqlı tərəflər yeni sistemdə də imtiyazlarını qorunmasına çalışacaq.
Etibarlı siyasi və iqtisadi islahatlar naminə seçkilər keçirilməli, vətəndaş cəmiyyəti hökumət və beynəlxalq birliklə işini davam etməlidir.
Tərcümə: Strateq.az